Seite
92 Queſtio XC. bet vigorē. Sꝫ ꝯͣ eſt ꝙ ad legem pertinet precipere ⁊ ꝓhibere: ſed imperare eſt rōnis: ſupra habitū eſt. gͦ lex eſt aliꝗd rōnis. Rn̄º. dd̓m: ꝙ lex q̄dā regula eſt ⁊ mē­ſura actuū ẜm quā īducit̉ aliꝗs ad agendū: uel ab agēdo retrahit̉. Dr̄.n. lex a ligādo. qꝛ obligat ad agēdum. regu­la aūt ⁊ mēſura humanoꝝ actuum eſt ratio q̄ eſt pͥncipiuꝫ pͥmum actuū humanoꝝ: ut ex p̄dictis pꝫ. Rationis.n. eſt ordinare ad finē ꝗ eſt pͥmū pͥncipiū ī agendis ſcd̓ꝫ ph̓um. In vnoquo aūt genere id quod eſt pͥncipium eſt men­ſura ⁊ regula illius generis: ſicut vnitas ī genere numeri­⁊ motus pͥmꝰ ī gn̄e motuū. vnde relinꝗtur ꝙ lex ſit aliꝗd pertinens ad rōnem. Ad pͥᵐ gͦ dd̓ꝫ ꝙ cum lex ſit re­gula q̄dā ⁊ mēſura. dr̄ dupl̓r eſſe ī aliquo. Uno modo ſi­cut ī mēſurāte ⁊ gulāte: ⁊ qꝛ hoc eſt propriū rationis. ideo per hunc modū lex eſt ī rōne ſola. alio modo ſicut ī regu­lato ⁊ menſurato: ⁊ ſic lex eſt ī omnibus que inclinātur in aliquid ex aliqua lege: ita ꝙ quelibet inclinatio proueniens ex aliqua lege poteſt dici lex nō eſſentialiter: ſed quaſi par­ticipatiue. ⁊ hoc modo inclinatio ipſa membrorum ad cō­cupiſcendum lex membroruꝫ vocatur. Ad 2ᵐ dd̓m: ꝙ ſicut ī actibus exterioribus eſt conſiderare operationem ⁊ operatum: puta edificationem ⁊ edificatuꝫ. ita ī operibus rōnis eſt cōſiderare. ipſuꝫ actum rationis ꝗ eſt intelligere ⁊ rōcinari. ⁊ aliꝗd per huiuſmodi actū cōſtitutū. quod ꝗ­dem ī ſpeculatiua ratione primo ꝗdē eſt diffinitio. Secū­do enunciatio. Tertio vero ſyllogiſmus vel argumētatio­⁊ qꝛ ratio etiā practica vtitur quodā ſyllogiſmo ī operabi­libus: ut ſupra habitū eſt. ſecūdū ꝙ philoſophus docet in .7. ethicoꝝ: ideo eſt inuenire aliꝗd ī rōne practica quod ita ſe habeat ad operationes ſicut ſe habet propoſitō ī ratione ſpeculatiua ad ꝯcluſiones. ⁊ huiuſmodi propoſitiōes vni­uerſales rōnis practice ordinate ad actiōes habēt rōnem le­gis q̄ ꝗdē ꝓpoſitiōes aliquādo actualiter ꝯſiderātur: aliqn̄ v̓o hītualiter a rōne tenētur. Ad 3ᵐ dd̓ꝫ ꝙ ratio habet vim mouendi a voluntate: ut ſupra dictum eſt. Ex hoc.n. ꝙ aliquis vult fineꝫ ratio imperat de his que ſunt ad finē: ſed voluntas de his que imperantur ad hoc ꝙ legis ratio nem habeat: oportet ꝙ ſit aliqua rōne regulata. ⁊ hoc mo do intelligitur ꝙ uoluntas pͥncipis habet vigorē legis. alio quin uolūtas pͥncipis magis eſſet iniquitas qͣꝫ lex. Ad ſecundū ſic ꝓcedit̉. Ur̄ ꝙ lex nō ordi netur ſemper ad bonū cōe ſi cut ad fineꝫ. ad legeꝫ.n. pertinet recipere ⁊ prohibere. ſed precepta ordinātur ad quedā ſingularia bōa. nō ergo ſem per finis legis eſt bonū cōe. Pͣ. Lex dirigit hoīem ad agēdū: ſed actus humani ſunt ī particularibus: ergo ⁊ lex ad aliquod particulare bonū ordinat̉. Pͣ. Iſidorus di­cit ī libro ethimologiaꝝ: Si rōne lex ꝯſtat lex erit oē quod rōne ꝯſtiterit: ſꝫ rōne ꝯſiſtit n̄ ſolū qd̓ ordinat̉ ad bonū cō­mune: ſꝫ ēt qd̓ ordinat̉ ad pͥuatū bonū vniꝰ. Sed ꝯͣ eſt qd̓ Iſidorus dic̄ ī. 3. ethimologiaꝝ ꝙ lex ē nullo pͥuato cō modo: ſed pro cōi vtilitate ciuiū ꝯſcripta. Rn̄º. dd̓ꝫ ꝙ ſicut dictū ē: lex ꝑtinet ad id qd̓ ē pͥncipiū humanoꝝ actuū ex eo ꝙ eſt regula ⁊ mēſura. Sicut aūt rō eſt pͥncipiū hu­manoꝝ actuū: ita etiam in ipſa ratione eſt aliquid quod eſt principiū reſpectu oīum alioꝝ. vnde ad hoc oꝫ ꝙ principa liter ⁊ maxime pertineat lex: pͥmū aūt pͥncipiū ī oꝑatiuis. quoꝝ eſt ratio practica ē finis vltimus. Eſt aūt vltimus fi nis humane vite felicitas uel beatitudo: ut ſupra habitum eſt. vnde oportet ꝙ lex maxime reſpiciat ordinē ꝗ eſt ī bea­titudine rurſus cū oīs pars ordinetur ad totuꝫ ſicut imper fectum ad perfectū: vnus aūt homo eſt pars cōitatis per fecte: neceſſe eſt ꝙ lex ꝓprie reſpiciat ordinē ad felicitatem cōem: vnde ⁊ ph̓s ī p̄miſſa diffinitiōe legatū mētionē fac̄: ⁊ d̓ felicitate ⁊ cōmuniōe politica. Dic̄.n. i. 9. ethicoꝝ ꝙ le­galia iuſta dicimꝰ factiua ⁊ ꝯſeruatiua felicitatis ⁊ ꝑticula rū ipſius politica cōmunicatione. Perfecta.n. cōmunitas ciuitas eſt: ut dr̄ ī pͥmo politice. In quolibet aūt gn̄e id qd̓ maxime dr̄ eſt pͥncipiū aliorū: ⁊ alia dn̄r ẜm ordinē ad ip­ſum: ſicut ignis qui eſt maxīe calidus eſt cā caliditatis ī cor poribus mixtis que intātum dn̄r calida inquātum partici pāt de igne: vn̄ oꝫ ꝙ cū lex maxīe dicat̉ ẜm ordinē ad bo­num cōe: quodcūqꝫ aliud preceptū de particulari oꝑe nō habet rōnem legis niſi ẜꝫ ordinē ad bonū cōe: ⁊ ideo oīs lex ad bonuꝫ cōmune ordinatur. Ad pͥᵐ gͦ dd̓m: ꝙ p̄­ceptū īportat applicationē legis ad ea que ex lege regulāt̉: ordo aūt ad bonū cōe ꝗ ꝑtinet ad legē: ē applicabilis ad ſin gulares fines: ⁊ ẜꝫ hoc ēt d̓ particularibus ꝗbuſdā prece­pta dantur: Ad 2ᵐ dd̓ꝫ ꝙ operationes ꝗdē ſunt ī perti cularibus: ſed illa particularia referri poſſunt ad bonū cōe nō ꝗdē cōmunitate generis ul̓ ſpeciei: ſed cōitate cauſe fina lis ẜꝫ ꝙ bonū cōe dr̄ finis cōis. Ad tertiū dd̓ꝫ ꝙ ſicut nihil ꝯſtat firmiter ẜꝫ rōnē ſpeculatiuā niſi ꝑ reſolutionem ad pͥma pͥncipia īdemōſtrabilia: ita firmit̉ nihil ꝯſtat ꝑ rō nē practicā niſi ꝑ ordinationē ad ultimū finē: ꝗ ē bonū cō­qd̓ aūt hoc modo rōne conſtat legis rationeꝫ habet. Ad tertiuꝫ ſic ꝓcedit̉. Uidet̉ ꝙ cuiuſlibꝫ rō ſit factiua legis. Dic̄.n. apl̓us ad Ro. 2. ꝙ cū gentes q̄ legē non habēt: natural̓r ea q̄ legis ſunt faciunt: ipſi ſibi ſunt lex: hoc aūt cōiter de oībus dicit. ergo ꝗlibet poteſt facere ſibi legē. Pͣ. Sic̄ philoſophus dicit ī. 2. ethicoꝝ. ītētio legiſlatoris eſt ut īducat hominē ad virtutē: ſed ꝗlibet homo poteſt aliū īducere ad v̓tutē. ergo cuiuſlibet hoīs ratio eſt factiua legis. Pͣ. Sicut pͥnceps ciuitatis eſt ciuitatis gubernator. ita ꝗlibet pateriamilias ē gubernator domus. ſed princeps ciuitatis poteſt ī ciuitate legē facere. ergo ꝗlibet pater familias poteſt ī ſua domo fa cere legē. Sꝫ ꝯͣ ē: ꝙ Iſidorus dicit ī libro ethimologia­rū: ⁊ habetur ī decretis diſ. 2. Lex eſt cōſtitutio populi ẜꝫ quā maiores natu ſimul cū plebibus aliꝗd ſanxerūt. nō eſt ergo cuiuſlibet facere legē. Rn̄º dd̓ꝫ ꝙ lex proprie pri mō ⁊ principaliter reſpicit ordinē ad bonū cōe: ordinare ā­aliꝗd ī bonū cōe eſt uel totius multitudinis: uel alicuius ge rentis uicē totius multitudinis. ⁊ ideo cōdere legē uel per tinet ad totā multitudinē uel pertinet ad ꝑſonā publicaꝫ q̄ totius multitudinis curā habet: qꝛ ⁊ ī oībus alijs ordina re ī finē ē eius cuiꝰ ē ꝓpͥus ille finis. Ad pͥᵐ gͦ dd̓m: ꝙ ſicut ſupra dictū ē: lex eſt ī aliquo nō ſolū ſicut ī regulante: ſꝫ etiā participatiue ſicut ī regulato: ⁊ hoc modo unuſqꝫ ſibi eſt lex īquātū participat ordinē alicuius regulātis: vn­de ⁊ ibidē ſubdit̉. Qui oſtēdūt opꝰ legis ſcriptū ī cordibꝰ ſuis. A 2ᵐ dd̓m: ꝙ perſona priuata nō poteſt īducere efficaciter ad v̓tutē: poteſt.n. ſolū: mouere: ſed ſi ſua motio nō recipiatur: nō habet uim coactiuā qua debet habere lex ad hoc ꝙ efficaciter īducat ad v̓tutē: ut ph̓s dic̄ ī. io. ethico rū. hāc aūt v̓tutē coactiuā hꝫ multitudo uel ꝑſona publica ad quā ꝑtinet penas īfligere: ut īfra dicet̉. ⁊ ideo ſoliꝰ ē eiꝰ leges facere. Ad tertiū dd̓ꝫ: ꝙ ſic̄ hō ē ꝑs domꝰ: ita do­mus eſt pars ciuitatis: ciuitas aūt ē cōitas ꝑfecta: ut dr̄ ī pͥ­mo politice. ⁊ ideo ſicut bonū uniꝰ hoīs nō ē ultimꝰ finis: ſꝫ ad cōe bonū ordinat̉: ita ēt ⁊ bonū unius domꝰ ordinat̉ ad bonū uniꝰ ciuitatis q̄ ē cōitas ꝑfecta: vn̄ ille ꝗ gubernat aliquaꝫ familiā: poteſt ꝗdē facere aliqua precepta uel ſtatu ta. non tamen que proprie habeant rationem legis. Ad quartū ſic ꝓcedit̉. Uidet̉ ꝙ ꝓmulgatio n̄ ſit derōne legis. Lex enim natura lis maxime habet rōnem legis: ſed lex naturalis non indi­get promulgatiōe. ergo nō eſt de ratione legis ꝙ promul getur. Pͣ. Ad legē pertinet proprie obligare ad aliꝗd fa­ciendū: uel non faciendū: ſed non ſolū obligātur ad īplēdū legē illi corā ꝗbus ꝓmulgat̉ lex: ſꝫ etiā alij. ergo ꝓmulga­tio non eſt de ratione legis. Pͣ. Obligatio legis exten tur etiā ī futuꝝ: qꝛ leges futuris negocijs neceſſitatē īponūt ut iura dicūt: ſꝫ ꝓmulgatio ſit ad p̄ſentes. gͦ ꝓmulgatio n̄ eſt de neceſſitate legis. Sꝫ ꝯͣ eſt qd̓ dr̄ ī decretis quarta diſ. ꝙ leges īſtituunt̉ cum promulgantur. R dd̓m: ꝙ ſicut dictū eſt: lex imponitur alijs per moduꝫ regule ⁊ me ſure. Regula aūt ⁊ mēſura īponit̉ ꝑ hoc ꝙ applicatur his q̄ regulant̉ ⁊ menſurant̉: vnde ad hoc ꝙ lex v̓tutē obligā di obtineat: qd̓ eſt ꝓpriuꝫ legis: oꝫ ꝙ applicet̉ hoībꝰ ꝙ ẜm eā regulari debēt: talis aūt applicatio ſit ꝑ hoc ꝙ ī notitiaꝫ eorū deducit̉ ex ipſa ꝓmulgatiōe: unde ꝓmultatio ipſa no ceſſaria eſt ad hoc ꝙ lex hēat ſuā v̓tuteꝫ. Et ſic ex quatuor p̄dictis pōt colligi diffinitio legis: q̄ nihil eſt aliud qͣꝫ q̄dam M 4