Transkription / Summa theologiae [12

Queſtio. Prima. ab aliquo principio intrinſeco: ergo actus humani non recipiunt ſpeciem a fine. ¶ Pͣ. Illud quod dat ſpeciem opꝫ eſſe prius: ſed finis eſt poſterior in eſſe: ergo actus humanus non habet ſpeciem a fine. ¶ Pͣ. Idem non poteſt eē niſi in vna ſpecie: ſed eundem numero actum conuenit or dinari ad diuerſos fines: ergo finis non dat ſpeciem actibꝰ humanis. ¶ Sed contra eſt quod dicit Auguſtinus in libro de moribus eccleſie ⁊ manicheorum. Scd̓m ꝙ finis eſt culpabilis vel laudabilis ẜm hoc ſunt opera noſtra cul pabilia vel laudabilia. ¶ Rn̄º. dd̓ꝫ ꝙ vnūquodqꝫ ſortit̉ ſpeciem ẜm actum: ⁊ non ẜm potentiaꝫ: vnde ea que ſūt compoſita ex materia ⁊ forma conſtituuntur ſuis ſpeciebꝰ per proprias formas: ⁊ hoc etiam conſiderandum eſt in motibus proprijs. Cum enim motus quodāmodo diſtin guatur per actionem ⁊ paſſioneꝫ: vtrūqꝫ horum ab actu ſpeciem ſortitur: actio quidem ab actu qui eſt principium agendi: paſſio ab actu qui eſt terminus motus noſtri: vnde calefactio actio nihil aliud eſt qͣꝫ motio quedam a calore procedens: calefactio vero paſſio nihil aliud eſt qͣꝫ motus ad calorem. Diffinitio autem manifeſtat rationem ſpe ciei ⁊ vtroqꝫ modo actus humani: ſiue conſiderentur per modum actionum: ſiue per modum paſſionum ſpeciem a fine ſortiuntur: vtroqꝫ enim modo poſſunt conſiderari actus humani: eo ꝙ homo mouet ſeipſum ⁊ mouetur a ſeipſo: dictum eſt autem ſupra ꝙ actus dicuntur humani inquantum procedunt a voluntate deliberata. obiectuꝫ au tem voluntatis eſt bonum ⁊ finis. ⁊ ideo manifeſtū ē: ꝙ principium humanorum actuum inquantum ſunt huma ni eſt finis: ⁊ ſimiliter eſt terminus eorūdem. naꝫ id ad qd̓ terminatur actus humanus eſt id quod voluntas intendit tanqͣꝫ finem: ſicut in agentibus naturalibus forma genera ti eſt conformis forme generantis: ⁊ quia vt Ambroſius dicit ſuper Lucam. Mores proprie dicūtur humani: actꝰ morales proprie ſpeciem ſortiuntur ex fine. nam idem ſūt actus morales ⁊ actus humani. ¶ Ad primum ergo dicendum: ꝙ finis non eſt omnino aliquid extrinſecum ab actu quia comparatur ad actum: vt principium vel terminus: ⁊ hoc idem ipſum eſt de ratione actus: vt.ſ. ſit ab aliquo quantum ad actionem: ⁊ vt ſit ad aliquid quantuꝫ ad paſſionem. ¶ Ad ſecundum dicendum: ꝙ finis ſecunduꝫ ꝙ eſt prior in intentione vt dictum eſt: ſecundum hoc pertinet ad voluntatem: ⁊ hoc modo dat ſpecieꝫ actui huma nō ſiue morali. ¶ Ad tertium dicendum: ꝙ idem actꝰ numero ſecundum ꝙ ſemel egreditur ab agente non. ordina tur niſi ad vnum finem proximum a quo habet ſpeciem: ſed poteſt ordinari ad plures fines remotos: quorū vnus eſt finis alterius: poſſibile tamē eſt ꝙ vnus actus ſecundū ſpeciem nature ordinetur ad diuerſos fines voluntatis: ſicut hoc ipſum quod eſt occidere hominem quod eſt ideꝫ ſecundum ſpeciem nature poteſt ordinari: ſicut in fineꝫ ad conſeruationem iuſtitie ⁊ ad ſatiſfaciendum ire: ⁊ ex hoc erunt diuerſi actus ẜm ſpeciem moris: quia vno mō erit actus virtutis: alio modo erit actus vitij: non enim motus recipit ſpeciem ab eo ꝙ eſt terminus per accidens: ſed ſolum ab eo ꝙ eſt terminus per ſe. fines autem morales accidunt rei vniuerſali: ⁊ econuerſo: ratio naturalis finis acci dit morali. ⁊ ideo nihil prohibet actus qui ſunt idem ẜm ſpeciem nature eſſe diuerſos ẜm ſpēꝫ moris: ⁊ ecōuerſo. Ad quartū ſic ꝓcedit̉. Uidetur ꝙ non ſit aliquis vltimus finis humane vite: ſed procedatur in infinitum. Bonum enim ẜm ſuam rationem eſt diffuſiuum ſui: vt patet per Dionyſium. 7º. ca pitulo de di. no. Si ergo quod procedit ex bono: ipſum ēt eſt bonum: oportet ꝙ illud bonum diffundat aliꝗd bonū: ⁊ ſic proceſſus boni eſt in infinitum. Sed bonum habꝫ ra tionem finis. ergo in finibus eſt proceſſus ī infinitū. ¶ Pͣ Ea que ſunt rationis in infinitum multiplicari poſſunt: vn de ⁊ mathematice qͣꝫtitates in infinitum augentur. Spēs etiam numerorum propter hoc ſunt infinite: quia dato qͦlibet numero alium maiorem excogitare potes: ſed deſide rium finis ſequitur apprehenſionem rationis: ergo videt̉ ꝙ in finibus procedatur in infinitum. ¶ Pͣ. Bonum ⁊ finis eſt obiectum voluntatis: ſed voluntas infinities poteſt reflecti ſupra ſeipſum: poſſum enim velle aliquid: ⁊ velle me velle illud. ⁊ ſic in infinitum. ergo in finibus humane voluntatis proceditur in infinitum. ⁊ non eſt aliquis vltimus finis humane voluntatis. ¶ Sed contra eſt qd̓ ph̓s dicit. 2. metaph̓. ꝙ qui infinitum faciunt auferunt naturaꝫ boni: ſed bonum eſt quod habet rationem finis: ergo con tra rationem finis eſt ꝙ procedatur in infinitum: neceſſe ē ergo ponere vnum vltimum finem. ¶ Reſpondeo dicē dum: ꝙ per ſe loquendo impoſſibile eſt in finibus procedere in infinitum ex quacūqꝫ parte. in omnibus enim que per ſe habent ordinem adinuicem. oportet ꝙ remoto primo remoueantur ea que ſunt ad primum. Unde philoſophus probat in. 8º. phyſicorum ꝙ non eſt poſſibile in cauſis mouentibus procedere in infinitum. quia non eſſet primum mouens quo ſubtracto alia mouere non poſſunt cum non moueant niſi per hoc ꝙ mouentur a primo mouente. in finibus autem inuenitur duplex ordo.ſ. ordo intētionis: ⁊ ordo executionis. ⁊ in vtroqꝫ ordine oportet eſſe aliquid primum: id enim quod eſt primum in ordine intētionis eſt quaſi principium mouens appetitum: vnde ſub tracto principio appetitus a nullo moueretur: id auteꝫ qd̓ eſt principium in executione eſt: vnde incipit operatio: vnde iſto principio ſubtracto nullus inciperet aliquid operari. principium autem intentionis eſt vltimus finis. principium autem executionis eſt primum eorum que ſunt ad finem. ſic ergo ex neutra parte poſſibile eſt in infinitum ꝓcedere quia ſi nō eſſet vltimus finis nihil appeteretur: nec aliqua actio terminaretur: nec etiam quieſceret intētio agē tis. Si autem non eſſet primum in his que ſunt ad finem: nullus inciperet aliquid operari nec terminaretur cōſiliū: ſed in infinitum procederet: ea v̓o que non habent ordinē per ſe: ſed per accidens ſibi inuicem coniunguntur: nihil prohibet infinitatē habere: cauſe.n. per accidēs īdeterminate ſunt: ⁊ hoc ēt modo conuenit eē infinitatē per accidēs in finibus: ⁊ his que ſunt ad fines. ¶ Ad primuꝫ ergo dicendum: ꝙ de ratione boni eſt ꝙ aliquid ab ip̄o effluat. nō tamen ꝙ ipſum ab alio procedat: ⁊ ideo cum bonum habeat intentionē finis: ⁊ primum bonum ſit vltimus finis: ratio iſta non probat ꝙ non ſit vltimus finis. ſed ꝙ a fine primo ſuppoſito procedatur in infinitum inferius verſus ea que ſunt ad finem: ⁊ hoc quidem competeret ſi conſideraretur ſola virtus primi boni que eſt infinita: ſed quia primum bonum habet diffuſionem ẜm intellectum cuius eſt ẜm aliquam cauſam certam profluere in cauſata: aliꝗs certus modus adhibetur bonorum effluxuia primo bono a quo omnia bona participant virtutem diffuſiuam. ⁊ ideo diffuſio bonorum non procedit in infinitum. ſed ſicut dicitur Sap̄. 11. Deus omnia diſpoſuit in numero pōdere ⁊ menſura. ¶ Ad ſecundum dicendum: ꝙ in his que ſūt per ſe: ratio incipit a principijs naturaliter notis ⁊ ad aliquem terminum progreditur: vnde philoſophus probat in primo poſteriorum: ꝙ in demonſtrationibus non ē pro ceſſus in infinitum: quia demonſtrationibus attēdit̉ ordo aliquorum per ſe: adinuicem connexorum ⁊ non per acci dens: in his autem que per accidens connectuntur nihil prohibet rationem in infinitum procedere: accidit autem qͣꝫtitati aut numero preexiſtenti inquantum huiuſmodi ꝙ ei addatur quantitas aut vnitas: vnde in huiuſmodi nihil prohibet rationem procedere in infinitum. ¶ Ad tertium dicendum: ꝙ illa multiplicatio actuum voluntatis reflexe ſupra ſeipſam per accidens ſe habet ad ordinem finium: quod patet ex hoc ꝙ circa vnum ⁊ eundem actum indifferenter ſemel vel pluries ſupra ſeipſa volūtas reflectit̉. Ad quintū ſic ꝓcedit̉. Ur̄ ꝙ poſſibile ſit voluntatem vnius hominis in plura ferri ſimul ſicut in vltimos fines. Dicit enim Auguſti. 19. de ciui. dei: ꝙ quidam vltimum hominis finem poſuerūt in quatuor.ſ. voluptate: in quiete: in bonis nature ⁊ in vir tute: hec autem manifeſte ſunt plura. ergo vnꝰ homo poteſt conſtituere vltimum finem ſue voluntatis in multis. ¶ Pͣ. Que non opponuntur adinuicem ſe inuicem non