Seite
Queſtio Prima. excludunt: ſed multa inueniuntur in rebus que ſibi inui­cem non opponūtur. ergo ſi vnum ponat̉ vltimꝰ finis vo luntatis non propter hoc alia excluduntur. Pͣ. Uolun­tas per hoc ꝙ cōſtituit vltimū finem in aliquo ſuam libe­ram potentiam non amittit: ſed anteqͣꝫ cōſtitueret vltimū finem ſuum in illo: puta in voluptate: poterat conſtituere finem ſuum vltimū in alio: puta ī diuitijs. ergo etiā poſtqͣꝫ cōſtituit aliquis vltimū finē ſue volūtatis in voluptate pōt ſimul conſtituere vltimum finem in diuitijs. ergo poſſibi­le eſt vnius hominis voluntatem ſimul fieri in diuerſa: ſi­cut in vltimos fines. Sed ꝯͣ. illud in quo quieſcit aliꝗs ſicut in vltimo fine: hominis affectui dominatur: qꝛ ex eo totius vite ſue regulas accipit: vnde guloſis dicitur Phil̓. 3º. Quorum deus venter eſt: qꝛ.ſ. conſtituunt finem ī de­litijs ventris: ſed ſicut dicitur Math̓. 7º. Nemo pōt duo­bus dominis ſeruire adinuicem.ſ. non ordinatis. ergo im poſſibile eſt eſſe plures vltimos fines vnius hominis ad­inuicem non ordinatos. Rn̄deo dd̓m ꝙ impoſſibile ē ꝙ voluntas vnius hominis ſimul ſe habeat ad diuerſa ſi­cut ad vltimos fines: cuius ratio poteſt triplex aſſignari. Prima eſt: qꝛ cum vnūquodqꝫ appetat ſuam perfe­ctionem illud appetit aliquis vt vltimum finem: quod ap petit vt bonum perfectum ⁊ cōplemētum ſuijpſius. Un­de Auguſtinus dicit. 19º. de ciuitate dei. Finem hoīuꝫ nūc dicimus non ꝙ cōſumitur vt non ſit: ſed quod perficit̉ vt plene ſit. oportet igitur ꝙ vltimus finis ita īpleat totuꝫ ho­minis appetitum ꝙ nihil extra ipſum appetendum relin­quat̉: quod eſſe non poteſt ſi aliquid extraneum ad ipſius perfectionem requiratur: vnde non poteſt eſſe ꝙ ī duo ſic tendat appetitus ac ſi vtrūqꝫ ſit bonū perfectū ipſius. Secunda ratio eſt: qꝛ ſicut in proceſſu rationis pͥncipiū eſt id quod naturaliter cognoſcitur: ita in proceſſu rationa­lis appetitus qui eſt voluntas oportet eſſe principiū id qd̓ naturaliter deſideratur: hoc autem oportet eſſe vnū: qꝛ na tura non tendit niſi ad vnum: principium autem in proceſ­ſu rationalis appetitus eſt vltimus finis: vnde oportet id ī quod tendit voluntas ſub ratione vltimi finis eſſe vnum. Tertia ratio eſt: quia cū actiones voluntarie ex fine ſpe ciem ſortiantur: ſicut ſupra habitum eſt: oportet ꝙ a fine vltimo qui eſt cōmunis ſortiantur rationem generis: ſicut ⁊ naturalia ponuntur in genere ẜm formalem rationeꝫ ra tionem communem: cum igitur omnia appetibilia volun tatis inquantum huiuſmodi ſint vnius generis: oportet vl timum finem eſſe vnum: ⁊ precipue quia in quolibet ge­nere eſt vnum primum principium: vltimus autem finis habet rationem primi principij: vt dictum eſt: ſicut autem ſe habet vltimus finis ſimpliciter ad totum humanuꝫ ge­nus: ita ſe habet vltimus finis huius hominis ad hūc ho­mineꝫ: vnde oportet ꝙ ſicut omnium hoīum eſt naturali ter vnus finis vltimus: ita huius hominis voluntas ī vno vltimo fine ſtatuatur. Ad primuꝫ ergo dicendū: ꝙ oīa illa plura accipiebantur in ratione vnius boni ꝑfecti ex his conſtituti ab his qui in eis vltimum finem ponebant. Ad 2ᵐ dd̓m: ꝙ ſi plura accipi poſſunt que adinuicem oppoſitionem non habeant: tamen bono perfecto oppo­nitur ꝙ ſit aliquid de perfectione rei extra ipſum. Ad 3ᵐ dd̓m: ꝙ poteſtas voluntatis non habet vt faciat oppo ſita eſſe ſimul: quod contingeret ſi tenderet in plura diſpe­rata: ſicut in vltimo fine: vt ex dictis patet. Ad ſextum ſic proceditur. Uidetur ꝙ nō oīa quecunqꝫ vult homo propter vl­timum finem velit: ea enim que ad finem vltimum ordi­nantur ſerioſa dicuntur quaſi vtilia: ſꝫ iocoſa a ſerioſis diſtī guuntur. ergo ea que homo iocoſe agit non ordinat ī vlti­mum finem. Preterea. Philoſophus dicit in princi­pio metaph̓. ꝙ ſcientie ſpeculatiue propter ſeipſas querun tur: nec tamen poteſt dici ꝙ quelibet earum ſit vltimus fi nis. ergo non omnia que homo appetit: appetit propter vltimum finem. Preterea. Quicquid ordinat aliquid in finem cogitat de illo fine: ſed non ſemper homo cogitat de vltimo fine in omni eo quod appetit aut facit: non ergo omnia homo appetit aut facit propter vltimum finem. Sed contra eſt: quod dicit Auguſtinus. 19º. de ciuitate dei. Illud eſt finis boni noſtri propter quod amantur cete ra: illud autem propter ſeipſum. Reſpondeo dicendū ꝙ omnia que homo appetit: appetit propter fineꝫ: ⁊ hoc apparet duplici ratione: Primo quidem: quia quicquid homo appetit: appetit ſub ratione boni: quod quidem ſi non appetitur vt bonū perfectuꝫ quod eſt vltimus finis: neceſſe eſt vt appetatur tendens in bonum perfectum: qꝛ ſemper inchoatio alicuius ordinatur ad conſumationem ipſius: ſicut patet tam in his que fiunt a natura qͣꝫ in his q̄ fiunt ab arte: ⁊ ita omnis inchoatio perfectionis ordinatur in perfectionem conſumatam que eſt propter vltimum fi nem. Secundo: quia vltimus finis hoc modo ſe habet ī mouendo appetitum ſicut ſe habet in alijs motionibꝰ pri­mum mouens. Manifeſtum eſt autem ꝙ cauſe ſecunde mouentes non mouent niſi ẜm ꝙ mouentur a primo mo uente: vnde ſecunda appetibilia non mouent appetituꝫ ni ſi in ordine ad primum appetibile quod eſt vltimus finis. Ad primum ergo dicendum: ꝙ actiones ludicre ordi­nantur ad bonum ipſius ludentis: prout ſunt delectantes vel requiem preſtantes. bonum autem conſumatum ho­minis eſt vltimus finis eius. Et ſimiliter dicendum ad ſecundum de ſcientia ſpeculatiua que appetitur vt bonuꝫ quoddam ſpeculantis. quod comprehenditur ſub bono completo ⁊ perfecto: quod eſt vltimus finis. Ad tertiū dicendum: ꝙ non oportet ꝙ vt ſemper aliquid cogitet de vltimo fine quandocunqꝫ aliquid appetit vel operatur: ſꝫ virtus prime intentionis que eſt reſpectu vltimi finis ma­net in quolibet appetitu cuiuſcunqꝫ rei. etiam ſi de vltimo fine actu non cogitatur: ſicut non oportet ꝙ qui vadit ꝑ viā in quolibet paſſu cogitet de fine. Ad ſeptimū ſic proceditur. Uidetur ꝙ non omnium hominum ſit vnus fi nis vltimus: maxime enim videtur vltimus finis eſſe ho­minis incommutabile bonum: ſed quidaꝫ auertuntur ab incommutabili bono peccando. non ergo omnium homi num vnus eſt vltimus finis. Preterea. Secūdum vl timum finem tota vita hominis.ſ. regulatur. ſi igitur eſſet vnus vltimus finis omnium hominum. ſequeretur ꝙ in hominibus non eſſent diuerſa ſtudia viuendi. quod patet eſſe falſum. Pͣ. Finis eſt actiōis terminꝰ. actiones auteꝫ ſunt ſingularium. homines autem ⁊ ſi conueniant in natu­ra ſpeciei: tamen differunt ẜm ea que ad indiuidua perti­nent. non ergo omnium hominum eſt vnus vltimus finis Sed contra eſt quod Auguſtinꝰ dicit 13. trinita. ꝙ oēs homines conueniunt in appetendo vltimum finem ꝙ eſt beatitudo. Reſpondeo dicendum: ꝙ de vltīo fine poſ­ſumus loqui dupliciter. Uno modo ẜm rationeꝫ vltimi finis. Alio modo ẜm id in quo finis vltimi ratio inuenit̉. quantum igitur ad rationem vltimi finis omnes cōueniūt in appetitu finis vltimi. quia omnes appetunt ſuam per­fectionem adimpleri que eſt ratio vltimi finis: vt dictuꝫ ē: ſed quantum ad id in quo iſta ratio inuenitur non omnes homines conueniunt in vltimo fine: nam quidam appe­tunt diuitias tanqͣꝫ conſumatum bonum: quidam v̓o vo­luptatem: quidam v̓o quodcunqͣꝫ aliud ſicut ⁊ omni gu­ſtui delectabile eſt dulce: ſed quibuſdam maxime delecta bilis eſt dulcedo vini: quibuſdam dulcedo mellis aut ali­cuius talium: illud tamen dulce oportet ſimpliciter eē me­lius delectabile in quo maxime delectatur qui habet opti­mum guſtum: ⁊ ſimiliter illud bonum oportet eſſe com­pletiſſimum quod tanqͣꝫ vltimum finem appetit habens affectum bene diſpoſitum. Ad pͥmū ergo dd̓m: ꝙ illi ꝗ peccāt auertūtur ab eo in quo vere inuenitur ratio vltimi finis: non autem ab ipſa vltimi finis intentione quam que­runt falſo in alijs rebus. Ad ſecundum dicendum: ꝙ diuerſa ſtudia viuendi contingunt in hominibus propter diuerſas res in quibus queritur ratio ſummi boni. Ad tertium dicendum: ꝙ ſi actiones ſint ſingularium: tamen primum principium agendi in eis eſt natura que tendit ad A 2