Queſtio. XXI. quedam res generate preter ordineꝫ naͣe: ea autem ſunt ẜm artē rōneꝫ imitant̉ ea ſunt ẜꝫ naꝫ. vt ibidē dr̄. ergo actus ex hoc ē īordinatꝰ malus hꝫ rōneꝫ peccati. . Peccatū vt dr̄ in ſcd̓o phy. accidit in na arte: ꝑuenit̉ ad finē intentū a naͣ vel arte: ſꝫ bonitas vel malicia actus humani maxīe ꝯſiſtit in ītentiōe finis eius ꝓſecu­tiōe. ergo vr̄ malicia actꝰ īducat rōnē peccati.. Si malicia actꝰ induceret rōneꝫ peccati ſeq̄ret̉ vbicūqꝫ eēt malū: ibi eēt peccatū: hoc āt ē falſuꝫ. pena lꝫ habeat rōneꝫ mali: tn̄ hēt rōnem peccati. ergo ex hoc al­ꝗs actus ē malus hꝫ rōneꝫ peccati. Sed ꝯͣ bonitas actꝰ humani: vt ſupra oſtenſuꝫ ē principaliter dependet a lege eterna. ꝯſequens malicia eiꝰ ī hoc ꝯſiſtit diſcordat a lege eterna. ſꝫ hoc facit rōnem peccati. Dicit.n. Aug. 22. ꝯͣ Fauſtū. pctm̄ eſt dcm̄ vel ſcm̄ vel ꝯcupitū ꝯͣ legeꝫ eter­. ergo actꝰ hūanꝰ ex hoc eſt malus hēt rōneꝫ peccati. Rn̄º dd̓ꝫ malū ī plus ē qͣꝫ peccatū ſic̄ bonū ī plus ē qͣꝫ rectū. q̄libet.n. priuatio boni ī quocūqꝫ ꝯſtituit rationē mali: ſꝫ peccatū ꝓprie ꝯſiſtit ī actu agit̉ ꝑꝑ finem aliqueꝫ cuꝫ habeat debitū ordinē ad finem illū. debitus āt ordo ad fineꝫ ẜm aliqͣꝫ regulā menſurat̉: ꝗdem regula ī his ẜm nam agūt eſt ipſa v̓tus naͣe inclinat in talē finē. qn̄ er­go actus ꝓcedit a virtute naturali ẜm naturalem inclinatio nem in finem: tūc ſeruat̉ rectitudo ī actu: qꝛ medium non exit ab extremis.ſ. actꝰ ab ordine actiui principij ad finem. qn̄ aūt a rectitudine tali actꝰ aliꝗs recedit. tunc incidit ratio peccati. In his v̓o agunt̉ volūtateꝫ regula ꝓxima eſt ratio humana. regula aūt ſuprema eſt lex eterna. qn̄qꝫ er­go actꝰ hoīs ꝓcedit ī finē ẜm ordineꝫ rationis legis eter ne tūc actꝰ ē rectus: qn̄ aūt ab hac rectitudine obliqͣt̉. tunc dr̄ peccatū. Manifeſtū eſt āt ex p̄miſſis: oīs actus volū tarius eſt malus hoc recedit ab ordīe rationis legis eterne: oīs actus bonus ꝯcordat rationi legi eterne. vn̄ ſequit̉ actus humanus ex hoc qd̓ eſt bonus vel malus habeat rationē rectitudinis vel peccati. Ad primū ergo dd̓m: monſtra dicunt̉ eſſe peccata inqͣꝫtū ꝓducta ſunt ex peccato ī actu nature exiſtente. Ad ſcd̓m dd̓ꝫ: du­plex eſt finis.ſ. vltimus ꝓpinquus. In peccato āt natu re deficit ꝗdeꝫ actus a fine vltimo eſt ꝑfectio generati: āt deficit a quocūqꝫ fine ꝓximo. oꝑat̉.n. na aliꝗd forman­do fimil̓r ī peccato volūtatis: ſemꝑ ē defectus ab vltimo fi­ne inuēto. qꝛ nullus actus voluntatis malus eſt ordinabilis ad beatitudinē eſt vltimus finis: lꝫ non deficiat ab aliquo fine ꝓximo quem volūtas ītendit ꝯſequit̉: vnde etiam ipſa intentio huius finis ordinet̉ ad finem vltimū in ipſa intentione huiuſmodi finis poteſt inueniri ratio rectitudīs peccati. Ad 3ᵐ dd̓m: vnūqd̓qꝫ ordinat̉ ad finem actū ſuū: ideo ratio peccati ꝯſiſtit in deuiatione ab or dine ad finem: ꝓprie ꝯſiſtit ī actu: ſꝫ pena reſpicit ꝑſonam peccantem: vt in primo dcm̄ eſt. Ad ſecundū ſic ꝓcedit̉. Uidet̉ actus hu­manus ex hoc eſt bonus vel malus non hꝫ rationem laudabilis vel culpabilis. peccatū .n. ꝯtingit ī his agunt̉ a natura. vt dr̄ in. 2. phyſicoꝝ: ſed tamen ea ſunt naturalia non ſunt laudabilia nec culpabi­lia. vt dicit̉ in. 3. ethicorū. ergo actus humanus ex hoc ē malus vel peccatū. hꝫ rationē culpe: per conſequēs. nec ex hoc eſt bonus hꝫ rōnem laudabilis.. Sicut ꝯtingit peccatū in actibus moralibus ita in actibus artis qꝛ vt dicit̉ in ſcd̓o phyſicoꝝ. Peccat grammaticus non re­cte ſcribēs. medicus non recte dās potionem: ſꝫ non cul pat̉ artifex ex hoc aliꝗd malū facit. qꝛ ad induſtriā arti­ficis pertinet poſſit: bonum opus facere malum voluerit. ergo videt̉ ēt actus moralis ex hoc ē malus hēat rōnē culpabilis.. Dionyſiꝰ dicit. 4. capl̓o de di. no. malū ē īfirmū īpotēs: ſꝫ īfirmitas vel īpotentia vel tollū vel diminuit rōnē culpe: ergo actꝰ hūanꝰ ē cul pabilis ex hoc ē malus. Sꝫ ꝯͣ ē qd̓ ph̓s dic̄: lauda bilia ſunt v̓tutū oꝑa: vituꝑabilia āt vel culpabilia oꝑa ꝯͣria: ſꝫ actꝰ boni ſunt actꝰ v̓tutis. ꝗa v̓tus ē bonū facit hn̄tem opꝰ eius bonū reddit: vt dr̄ in ſcd̓o ethycoꝝ: vn̄ actꝰ op­poſiti ſunt actꝰ mali. ergo actꝰ hūanꝰ ex hoc ē bonꝰ vel malus hꝫ rōnē laudabilis vel culpabilis. Rn̄º dd̓m: ſicut malū ē in plus qͣꝫ pctm̄: ita pctm̄ ē in plus qͣꝫ culpa: ex hoc.n. dr̄ actꝰ culpabilis vel laudabilis īputat̉ agēti: ni­hil.n. ē aliud laudari vel culpari qͣꝫ īputari alicui maliciā vl­bonitatē ſui actꝰ. tūc.n. actꝰ īputat̉ agēti: qn̄ ē ī ptāte ipſius ita hēat dn̄ium ſui actꝰ: hoc aūt ē ī oībꝰ actibꝰ volūtari is: qꝛ volūtatē dn̄m ſui actꝰ hꝫ: vt ex ſupradictis pꝫ vn̄ relinquit̉ honū vel malū ī ſolis actibꝰ volūtarijs ſtituit rōnē laudis vel culpe: ī ꝗbꝰ ē idē malū: peccatū cul pa. Ad primū ergo dd̓m: actꝰ naͣles ſūt ī ptāte na lis agētis: naͣ ſit determinata ad vnū. lꝫ ī actibꝰ naͣli bus ſit pctm̄: tn̄ ē ibi culpa. Ad ſcd̓m dd̓m: ali ſe hꝫ ī artificialibꝰ: al̓r ī moralibꝰ. In artificialibꝰ.n. or dinat̉ ad finē particularē: qd̓ ē aliꝗd rōnē excogitatū. Iu moralibꝰ āt ordinat̉ ad finē cōem totius humāe vite: finis āt particularis ordinat̉ ad finē cōem..n. pctm̄ ſit d̓uia tionē ab ordine ad finē: vt dcm̄ eſt: in actu artis ꝯtingit du­pliciter peccatū. Uno deuiationē a fine particula ri ītēto ab artifice: hoc peccatū erit ꝓpriū arti: puta ſi arti­fex ītendēs facere bonū opus: faciat malū: vel ītendēs ma luꝫ faciat bonū. Alio deuiationē a fine cōi. hūane vi te. hoc dicet̉ peccare: et ſi ītēdat facer̄ malū opꝰ: fa ciat hoc vt aliꝰ decipiat̉: ſꝫ hoc peccatū ē ꝓpriū artifi cis inqͣꝫtū artifex: ſꝫ inqͣꝫtū eſt: vn̄ ex primo peccato cul pat̉ artifex inqͣꝫtū artifex: ſꝫ ex ſcd̓o culpat̉ inquātū Sꝫ ī moralibꝰ vbi attēdit̉ ordo rōnis ad finē cōem hūane vite: ſꝑ peccatū maluꝫ attēdit̉ deuiationē ab ordine nis ad finē cōeꝫ humāe vite. culpat̉ ex tali peccato inqͣꝫtū ē: īquātū moralis ē: vn̄ ph̓s dicit ī. 6. ethico ruꝫ ī arte volens peccās ē eligibilior circa prudētiā āt in­nus ſicut ī v̓tutibꝰ moralibꝰ: quaꝝ prudētia ē directiua. Ad 3ᵐ dd̓ꝫ illa infirmitas eſt in malis voluntarijs ſubiacet ptāti hoīs. nec tollit nec diminuit rōnē culpe. Ad tertiū ſic ꝓcedit̉. Un̄ actus hūanus habeat rōneꝫ meriti demeriti ꝑꝑ ſuā bonitatē vel maliciā: meritū.n. demeritū dr̄ ordinē ad retributiōeꝫ locū ſolū hꝫ ī his ad alteꝝ ſūt: ſꝫ oēs actꝰ hūani boni vel mali ſūt ad alteꝝ: ſꝫ ꝗdā ſunt ad ſeip̄m. ergo oīs actꝰ hūanꝰ bonꝰ vel malus hꝫ rōnē meriti vl̓ demeriti.. Nullus meret̉ penaꝫ vel p̄miū ex hoc diſponit vel vult de eo cuiꝰ ē dn̄s: ſicut ſi deſtruat rem ſuā punit̉ ſic̄ ſi deſtrueret alteriꝰ: ſꝫ eſt dn̄s ſuoꝝ actuū: ergo ex hoc bn̄ vel male diſponit de ſuo actu non meret̉ penā vel p̄miū.. Ex hoc aliꝗs ſibiipſi ac­rit bonuꝫ meret̉ vt ei hn̄ faciat ab alio. eadē eſt de malis: ſꝫ ipſe actꝰ bonꝰ eſt quoddā bonū ꝑfectio agentis actꝰ aūt īordinatꝰ eſt quoddā malū ipſius. ergo ex hoc fac̄ malū actū vel bonū meret̉ vel demeret̉. Sꝫ ꝯͣ eſt qd̓ dr̄ Eſaie. 3. Dicite iuſto qm̄ bn̄ qm̄ fructū adīuē tionū ſuaꝝ comedet ve īpio ī maluꝫ: retributio.n. manuū eius fiet ei. Rnº dd̓ꝫ meritū demeritū dn̄r ī ordi­ne ad retributionē ſit ẜm iuſtitiā: retributio āt ẜm iuſtitiā ſit alicui ex eo agit ī ꝓfectuꝫ vel nocumentuꝫ alterius. Eſt āt ꝯſiderādū vnuſqͥſqꝫ ī aliqͣ ſocietate viuens eſt aliquo pars membꝝ totius ſocietatis. qͣcunqꝫ ergo agit aliꝗd in bonuꝫ vel maluꝫ alicuiꝰ ī ſocietate exn̄tis hoc redundat in totā ſocietateꝫ: ſicut qui ledit manuꝫ per conſe quens ſedit hoīem. Cuꝫ ergo aliꝗs agat in bonuꝫ vl̓ malū alterius ſingularis ꝑſone: cadit ibi dupl̓r meriti vel de­meriti. Uno ẜꝫ debet̉ ei retributio a ſingulari ꝑſo na: quā iuuat vel offendit. Alio ẜꝫ debet ei retribu tio a toto collegio. Qn̄ v̓o aliꝗs ordinat actū ſuuꝫ directe ī bonuꝫ vl̓ maluꝫ totiꝰ collegij: debet̉ ei retributio: primo deꝫ principal̓r a toto collegio: ſcd̓ario v̓o ab oībus colle gij partibꝰ. cuꝫ v̓o aliꝗs agit qd̓ in bonuꝫ ꝓpriuꝫ vl̓ maluꝫ vergit. etiam debetur ei retributio. inquantum etiam hoc vergit in commune ẜm ipſe eſt pars collegij: lꝫ debea tur ei retributio inquātuꝫ eſt bonuꝫ vel maluꝫ ſingularis ſone eſt eadē agenti niſi forte a ſeipſo ẜm quādā ſimilitu dinē: ꝓut eſt iuſtitia hominis ad ſeip̄m. Sic igr̄ pꝫ actus bonus vel malus hꝫ rōnem laudabilis vel culpabilis ẜm eſt in poteſtate voluntatis: rōneꝫ v̓o rectitudinis pec­