Seite
Queſtio. XVIII. 22 accidentia: ſicut aliquid conuenit indiuiduo hominis ẜꝫ ac­cidētia indiuidualia qd̓ nō ꝯuenit hoī ẜm rōnē ſpē: ⁊ oꝫ ꝙ ꝗlibet indiuidualis actus hēat aliquā circūſtātiaꝫ ꝑ quā tra­hatur ad bonū vel malū ad minus ex ꝑte intentionis finis. cū.n. rōnis ſit ordinare: actus a rōne deliberatiua ꝓcedēs ſi nō ſit ad debitum fineꝫ ordinatus: ex hoc ipſo repugnat rationi ⁊ habꝫ rationē mali. Si vero ordinet̉ ad debitum finem ꝯuenit cum ordine rationis: vn̄ hꝫ rationeꝫ boni. ne ceſſe eſt autem ꝙ vel ordinet̉: vel nō ordinetur ad debitu­finem. vnde neceſſe eſt oēm actum hominis a deliberatiua ratione procedentem in indiuiduo ꝯſideratum bonuꝫ eſſe vel malum. Si autem nō procedit a ratiōe deliberatiua: ſꝫ ex quadam imaginatōe: ſicut cum aliquis fricat barbā: vel mouet manum aūt lapidem. talis actus non eſt proprie lo­quendo moralis vel humanus cum hoc habeat actus a ra tiōe: ⁊ ſic erit indifferēs quaſi extra genus moraliuꝫ actuū exiſtēs. Ad primū ergo dd̓m: ꝙ aliquem actum eſſe ī­differenteꝫ ẜm ſuaꝫ ſpeciē poteſt eſſe multipl̓r. Uno mo do ſic: ꝙ ex ſua ſpecie debeatur ei ꝙ ſit indifferens: ⁊ ſic ꝓ cedit ratio: ſed tamē iſto modo nullus actus ex ſua ſpecie­īdifferens. nō enim eſt aliquod obiectuꝫ humani actus qd̓ non poſſit ordinari vel ad malum vel ad bonum per fineꝫ vel circunſtantiaꝫ. Alio mō poteſt dici indifferens ex ſua ſpecie: qꝛ non habet ex ſua ſpecie ꝙ ſit bonus vel malus. vnde per aliquod aliud poteſt fieri bonus vel malus ſicut hō nō habꝫ ex ſua ſpecie ꝙ ſit albus vel niger. nec tamen habet ex ſua ſpecie ꝙ non ſit albus aūt niger. poteſt enim albedo vel nigredo ſuperuenire homini aliunde qͣꝫ a prin­cipijs ſpeciei. Ad ſcd̓m dd̓m: ꝙ philoſophus dicit il­lum eſſe malum proprie qui eſt alijs hominibus nociuus. ⁊ ẜm hoc dicit prodiguꝫ nō maluꝫ: qꝛ nulli alteri nocet niſi ſibiipſi: ⁊ ſimiliter de omnibus alijs qui nō ſūt ꝓximis no ciui. Nos aūt hoc dicimus maluꝫ cōmuniter omne quod eſt ratōi recte repugnās: ⁊ ẜm hoc oīs indiuidualis actus eſt bonus vel malus: vt dcm̄ eſt. Ad tertium dicenduꝫ ꝙ oīs finis a ratione deliberatiua intentus ꝑtinet ad bonū alicuius virtutis: vel ad malum alicuius vitij. nā hoc ip̄m quod aliquis agit ordinate ad ſuſtentationem vel quietem ſui corporis: ad bonuꝫ virtutis ordinatur in eo qd̓ corpus ſuum ordinat ad bonum virtutis. ⁊ idem pꝫ in alijs. Ad decimū ſic ꝓcedit̉. Uidetur ꝙ circunſtā­tia non poſſit conſtituere aliquam ſpeciem boni vel mali actus: ſpecies eniꝫ actus eſt ex obie cto: ſed circūſtātie differūt ab obiecto: ergo circūſtantie nō dant ſpecieꝫ actus. Pͣ. Circūſtātie comparātur ad actū moralem ſicut accidētia eius: vt dictum eſt: ſꝫ accidēs non ꝯſtituit ſpeciem: ergo circūſtātia nō ꝯſtituit aliquā ſpeciem boni vel mali. Pͣ. Unius rei nō ſūt plures ſpēs: vniꝰ āt actus ſūt plures circūſtātie. ergo circūſtantia nō conſtitui actū moralē ī aliqua ſpecie boni vel mali. Sꝫ ꝯͣ. locus ē circunſtantia quedam: ſed locus conſtituit actuꝫ moralē in quadā ſpecie mali. furari enī aliquid de loco ſacro eſt ſacri legium: ergo circūſtātia cōſtituit actum moralem in aliqua ſpecie boni vel mali. Rn̄deo dd̓m: ꝙ ſicut ſpecies rerū naturaliū cōſtituūtur ex naturalibꝰ formis: ita ſpecies mo­ralium actuū ꝯſtituūtur ex formis. ꝓut ſūt a rōne concep­te: ſicut ex ſupradictis pꝫ. quia vero natura determinata ē ad vnum: nec poteſt eſſe proceſſus nature ī infinitum: ne­ceſſe eſt peruenire ad aliquā vltimam formā ex qua ſumma tur differentia ſpecifica: poſtquā alia differentia ſpecifica eē non poſſit. ⁊ inde eſt ꝙ in rebus naturalibus id quod ē ac­cidens alicui rei: nō poteſt accipi vt differentia conſtituens ſpeciem: ſed proceſſus ratiōis nō eſt determinatus ad ali­quod vnum: ſed quolibet dato poteſt vlterius procedere: ⁊ ideo quod ī actu vno accipitur vt circūſtātia ſuperaddita obiecto: quod determinat ſpēm actus: pōt iteꝝ accipi a ra­tione ordināte vt prīcipalis cōdititio obiecti determinātis ſpēm actus: ſicut tollere alienum hꝫ ſpeciem ex ratiōe alio ni: ex hoc enim ꝯſtituitur ī ſpeciei furti: ⁊ ſi ꝯſideret̉ ſuper hoc ratio loci vel temporis: ſe habebit in rōne circūſtātie: ſed qꝛ ratio etiam de loco vel tꝑe ⁊ de alijs hmōi ordinare pōt: ꝯtingit ꝯditioneꝫ loci circa obiectū accipi vt cōtrariam ordini ratiōis puta ꝙ ratio ordinat iniuriam nō eſſe facien­daꝫ ī loco ſacro. vn̄ tollere aliꝗd alienū de loco ſacro addit ſpecialem repugnātiam ad ordinē rationis: ⁊ ideo locus ꝙ prius ꝯſiderabat̉ vt circūſtātia nūc ꝯſiderat̉ vt principalis ꝯditio obiecti rōni repugnās: ⁊ per hūc modū qn̄cūqꝫ ali­qua circūſtātia reſpicit ſpecialem ordinē ratiōis vel pro vel ꝯtra: oꝫ ꝙ circūſtātia det ſpeciem actui morali vel bono vl̓ malo. Ad primū ergo dd̓m: ꝙ circūſtātia ẜꝫ ꝙ dat ſpe ciē actui ꝯſiderat̉ vt quedam ꝯditio obiecti: ſicut dictuꝫ ē: ⁊ quaſi quedam ſpecifica differētia eius. Ad ſcd̓ꝫ dd̓m ꝙ circūſtātia manēs in ratione circūſtātie cum habeat ratio nem accidētis nō dat ſpēm: ſed inqͣꝫtuꝫ mutatur ī prīcipalē ꝯditioneꝫ obiecti: ẜm hoc dat ſpēm. Ad 3ᵐ dd̓m: ꝙ nō oīs circūſtantia ꝯſtituit actū moralem in aliqua ſpecie boni vel mali: cū nō quelibet cirſtātia importet aliquā conſonan tiam vel diſſonantiā ad rationeꝫ: vn̄ non oꝫ licet ſint multe circūſtātie vnius actus ꝙ unus actus ſit in pluribꝰ ſpēbus: lꝫ etiā non ſit incōueniēs ꝙ vnus actus moralis ſit in pluri bus ſpeciebus moris etiam diſperatis: vt dictū ē. Ad undecimū ſic ꝓcedit̉. Ur̄ ꝙ oīs circū ſtātia pertinēs ad bonitateꝫ vel malitiā det ſpēm actui: bonū.n. ⁊ malū ſūt differentie ſpecifice moraliū actuum. qd̓ ergo facit differētiam ī boni­tate vel malicia moralis actus facit differre ẜm differētia­ſpecificā: qd̓ eſt differre ẜm ſpēm: ſed id qd̓ addit in boni­tate vel malicia actus: facit differre ẜm bonitatē ⁊ maliciā: ergo facit differre ẜm ſpēm: ergo oīs circūſtātia addēs in bonitate vel malicia actus cōſtituit ſpēm. Pͣ. Aut circū ſtātia adueniēs hꝫ ī ſe aliquā rōnem bonitatis vl̓ malicie: aut nō. Si nō: nō pōt addere ī bonitate vel malicia actus: qꝛ qd̓ nō ē bonū nō pōt facere maius bonū: ⁊ qd̓ nō ē ma lū nō pōt facere maius malū. Si āt hꝫ ī ſe rōneꝫ bonitatis vel malicie: ex hocipſo hꝫ quādā ſpēꝫ boni vel mali: gͦ oīs circūſtātia augēs bonitatē vel maliciā ꝯſtituit nouā ſpēꝫ bo ni vel mali. Pͣ. Scd̓ꝫ Dio. 4. ca. de di. no. Malū cātur ex ſingularibus defectibus: q̄libet āt circūſtātia aggrauās maliciā hꝫ ſpāleꝫ defectū: ergo q̄libet circūſtantia hꝫ nouā ſpēm pctī: ⁊ eadem ratiōe quelibet augēs bonitateꝫ videt̉ addere nouā ſpēm boni: ſicut quelibꝫ vnitas addita nume ro facit nouā ſpēm numeri: bonū.n. ꝯſiſtit ī numero pōde re ⁊ mēſura. Sed ꝯͣ. magis ⁊ minꝰ n̄ diuerſificāt ſpēm: ſed magis ⁊ minus eſt circūſtātia addēs ī bonitate vel ma licia: ergo non oīs circūſtantia addens in bonitate vel ma­licia ꝯſtituit actuꝫ moraleꝫ ī ſpecie boni vel mali. Rn̄º. dd̓m ꝙ ſicut dictum eſt: circūſtātia dat ſpēꝫ boni vel mali actui morali: inquātuꝫ reſpicit ſpecialeꝫ ordinē ratiōis: ꝯtin git aūt quādoqꝫ ꝙ circūſtātia nō reſpicit ordinem ratiōis ī bono vel malo niſi p̄ſuppoſita alia circūſtātia a qua actus moralis hꝫ ſpēm boni vel mali: ſicut tollere aliꝗd ī magna quātitate vel parua nō reſpicit ordinem ratiōis ī bono vel malo: niſi p̄ſuppoſita aliqua alia cōditiōe ꝑ quā actus hēat maliciā vel bonitatē: puta hoc qd̓ eſt eſſe alienuꝫ: qd̓ repu­gnat ratiōi: vn̄ tollere alienū in magna vel parua quātitate non diuerſificat ſpēm pctī: tn̄ poteſt aggrauare vel dimi­nuere peccatū. ⁊ ſimil̓r eſt ī alijs malis vel bonis: vn̄ non oīs circūſtātia addēs ī bonitate vel malicia variat ſpēꝫ mo ralis actus. Ad primū ergo dd̓ꝫ ꝙ in his q̄ intēduntur ⁊ remittūtur dr̄ia intēſionis ⁊ remiſſionis nō diuerſificat ſpeciem: ſicut quod differt ī albedine ſcd̓m magis ⁊ minꝰ non differt ẜm ſpeciem coloris: ⁊ ſimiliter quod facit di­uerſitatem ī bono vel malo ẜm intenſionem ⁊ remiſſionē non facit differentiam moralis actus ẜm ſpecieꝫ. Ad ſe cundum dicendum: ꝙ circunſtantia aggrauans peccatuꝫ vel augens bonitatem actus quandoqꝫ non habet bonita­tem vel maliciam ẜm ſe: ſed per ordinem ad aliam condi­tionem actus: vt dictum eſt: ⁊ ideo non dat nouam ſpem. ſed auget bonitatē vel maliciā que ē ex alia ꝯditiōe actus. Ad 3ᵐ dd̓ꝫ ꝙ nō quelibet circūſtātia inducit ſingularē defectū ẜm ſeipſam: ſed ſoluꝫ ẜm ordinem ad aliꝗd aliud: ⁊ ſimil̓r non ſuꝑaddit nouaꝫ ꝑfectionē niſi per comꝑatio nē ad aliꝗd aliud: ⁊ pro tāto lꝫ augeat bonitatem vel mali ciam: non tamen ſemꝑ variat ſpecieꝫ boni vel mali.