Terentij UitaVBLMS TERENTIVS APER OARTHAGNE NATVS: SERVMIT ROMAE TERERtio Lucano ſenatori: a quo ob ingeniū& formā nō inſtitutus modo liberaliter: ſed& mature manumiſſus. Quidam captum eſſe exiſtimāt: quod fieri nullo modo potuiſſe Feneſtella docet: cū in fine ſecūdi bellipunici& ante initiū tertii natus eſt:& mortuus. Nec ſi a numidis: aut gętulis captus ſit ad ducē Romanū peruenire potuiſſe: nll̓o cōmertio inter Italicos:& Afros: niſi poſt deletā carthaginem cœpto. Hic cummultis nobilibus familiariter vixit: Sed maxime cū Scipione Aphricano:& cum Lælio: quibus etiā corporis gratia conciliatus exiſtimatur. Quod& ipſum Feneſtella arguit: contendens vtroqꝫ maiorem natūfuiſſe: qͣꝫuis Cornelius nepos ęquales omnes fuiſſe tradit:& Portius ſuſpitionē de cōſuetudine per hæc faciat: dū laſciuiānobiliū:& fuſcoſas laudes petit: dū Africani voce diuina inhiat auidis auribus: dum ad furium ſecœnitare:& Lęliū purat pulchrum: dū ſe amare ab his credit: crebro in albanū rapi: ad florū ętatis ſuę ipſiꝰ ſublatis rebus ad ſummā inopiāredactus eſt. Itaqꝫ ē cōſpectu omniū abiit in gręciam in terrā vltimā mortuus eſt in ſtimphalo arcadię oppido. Nihil. P.Scipio profuit: nihil ei Lęlius: nil Furius tres per idē tempus qui agitabant nobiles. Facillime eorū ille opera: ne domumquidem habuit conductitiam ſaltem: vt eſſet quo referret obitum domini ſeruulus. Scripſit comœdias ſex: ex quibus primā Andriam: quū ędilibus daret iuſſus ante Cerio recitare. ad cœnantem quū veniſſet dictus eſt initiū quidem fabulæ:quod erat contemptiore veſtitu ſubſellio iuxta lectulum reſidens legiſſe: poſt paucos vero verſus inuitatus: vt accūberetcœnaſſe vna: deinde cętera percurriſſe non ſine magna Cerii admiratione:& hanc autem:& quinqꝫ reliquas ęqualiter populo probauit. Quamuis Volcatius de enumeratione ita ſcribit: ſumeretur æcyra ſexta ex his fabula. Eunuchus quidembis acta eſt: meruitqꝫ precium quantum nulla alia cuiuſqͣꝫ comœdia: videlicet̉ Octomilia nūmum. ꝓpterea ſummo quoqꝫ titulo aſcribitur. Nam Adelphorū principiū Varro etiam p̄fert principio Menandri. Non obſcura fama eſt adiutū Terentium in ſcriptis a Lelio& Scipione: quibus cum familiariter vixit. Eandem ipſe auxit: nunqͣꝫ em̄ niſi leniter ſe tutariconatur vt in proloσo Adelphorum. Nam quod iſti dicunt maliuoli homines nobiles hunc adiutare: aſſidueqꝫ vna ſcribere. quod illi maledictū vehemens exiſtimant: eam laudem hic ducit maximā quod illis placeat: qui vobis vniuerſis&populo placent: quorū opera in bello: in ocio: in negocio luo quiſqꝫ tempore vſus eſt ſine ſuperbia. Videtur autē ſe leniusdefendiſſe: quia ſciebat Lęlio:& Scipioni nō ingratam eſſe hanc opinionem: quæ tamen magis:& vſqꝫ ad poſteriora tēpora valuit. Q Memmius in oratione pro ſe ait. P. Africanus qui a Terentio perſonam mutuatus quę domi luſerat ip̄enomine illius in ſcęnam detulit. Nepos auctore certo cōperiſſe ſe ait. C. Lęliū quodam in puteolāo kl̓ martii admonitūab vxore temperius: vt diſcumberet: petiiſſe ab ea ne interpelleret̉: ſerius tandem ingreſſus tricliniū dixiſſe: non ſępe in ſcribendo magis ſucceſſiſſe ſibi: deinde rogatum vt ſcripta illa proferret pronunciaſſe verſus: qui ſunt in Heautontimorumeno. Satis pol proterue me Syri promiſſa huc induxerunt. Satra: Terentiū exiſtimat ſi modo in ſcribēdo adiutoribus indiguerit non tam Scipione& Lęlio vti potuiſſe: qui tunc adoleſcentuli fuere qͣꝫ Sulpitio Gallo homine docto& qui cōſularibus ludis initium fecerit fabularum dandarū: vel. Q. Fabio Labione&. M. Pompilio cōſulari vtroqꝫ: ac poeta. Ideoipſum non iuuenes deſignaſſe: qui ſe adiuuaſſe dicerentur: Sed viros quorū operā:& in bello:& in ocio:& in negocio populus ſit expertus. Poſt ęditas comœdias quintum: atqꝫ trigeſimū egreſſus annū: cauſa euitandę opinionis: quia videbatur aliena ꝓ ſuis edere ſeu ꝑcipiendi gręcorū inſtituta moreſqꝫ qͦd perinde exprimeret inſcriptus egreſſus eſt: neqꝫ ampliusrediit: De morte eius Volcatius tradit. Sed vt Afer. ſex populo ędidit Comædias: iter hinc in Aſiam fecit: Nauim quū ſemel conſcendit viſus nunqͣꝫ eſt: ſic vita vacat. Qconſetius redeuntē e gręcia periiſſe in mari dicit cū centum& octo fabulis conuerſis a Menandro. Cęteri mortuū eſſe in arcadia ſtimphali ſinu leucadię tradunt: Cn. Cor. Dolobella: Marco fuluio nobiliore cōſulibus. morbo implicitum acridolore: ac tedio amiſſarū fabularū: quas in naui pręmiſerat: ac ſimul fabularum quas nouas fecerat. Fuiſſe dicit̉ mediocri ſtatura: gracili corpore: colore fuſco. Reliquit filiam qui equiti. Ro. nupſit. Item hortulos. xx. iugerū via Appia ad Martis villā: quo magis miror Portiū ſcribere. Scipio nil profuit: nihil ei Lęlius: nihil Furius. Tres per idem tēpus qui agitabāt nobiles: facillime eorū ille opera: ne domū quidē habuit conductitiāſaltem vt eſſet quo referret obitū domini ſeruulus. Hunc Afranius quidem oībus comicis pręfert: ſcribens in compitalibus. Terentio non ſimilem dicens quēpiam. Vulcatius aūt non ſolum Meuio& Plauto& Cecilio: ſed Liuio quoqꝫ poſtponit. Cicero in Limone hactenus laudat. Tu quoqꝫ qui ſolus lecto ſermone terenti: Conuerſum expreſſumqꝫ latina voce Menandrum: In medio populi ſedatis vocibus affers: Quid quod come loquens: ac omnia dulcia dicens. C. Cęſar: Tuquoqꝫ tā ſubmiſſo dimidiate Menander Poneris:& merito puri ſermonis amator: Lenibus atqꝫ ſunt ſcriptis adiunctaforet vis Comica: vt ęquato virtus polleret honore Cū gręcis: neqꝫ in hac deſpectꝰ parte iaceres. Vnū hoc maceror& doleo tibi deeſſe Terenti. Hęc Seutonius tranquillus. Nam duos Terentios poetas fuiſſe ſcribit Metius quorū alter fragellanus fuerit Terentius libertus. Alter libertinus Terentius afer patria de quo nunc loquimur. Scipionis fabulā ędidiſſē Terentius Valegius natione ait: hę quę vocant̉ fabulę cuię ſunt? non has qui iura populi recenſentibus dabat ſumo honore affectus fecit fabulas? Duę ab Apollodoro tranſlatę eſſe dicūtur comico: Phormio& æcyra. Quattuor reliquę a Menādro: ex quibus magno ſucceſſu:& pretio ſtetit Bunuchus fabula. æcyra ſępe excluſa vix acta eſt. INITIVM Tragœdiæ& comœdię a rebus diuinis eſt inchoatum: quibus pro fructibus vota ſoluentes operabantur antiqui. Nam incēſis iamaltaribus:& admoto hirco id genus carminis quod ſacerchorus reddebat libero patri tragædia dicebat̉. vel απο τοντραyου hoc eſt ab hirco hoſte viniarum:& a cantilena eius ipſius rei apud Virgiliū plena ſit mentio: vel quod hirco donabatur eius carminis poeta: vel ꝙ vter eius muſti plenus ſolēne premiū cantoribus fuerat: vel ꝙ hora ſua fęcibus perlinebātſcęnici ante vſum perſonarum ab Heſchilo repertū. Feces enim dicūtur gręceτηο γεστ:& his quidem cauſis tragœdię nomen eſt inuentum. At vero nondū coactis in vrbē athenienſibus cū Apollini nomio.i. paſtoꝝ vicinorū ve pręſidi deo cōſtructis aris in honorem diuinę rei: circū atticę vicos: villas pagos:& cōpita feſtū carmen ſolēniter cantarent orta eſt. Comœdia απο του κωμαζειν: quod eſt cōmeſſatum ire cantantes: quod apppoſitis ſolēni die: vel amatorie laſciuiētibꝰ choris comicis non abſurdū eſt. Itaqꝫ vt rerū ita etiā temporū ipſorū cœpto ordine tragedia primo prolata eſſe cognoſcitur.Nam vt ab inculto& feris moribus paulatim peruentū eſt ad manſuetudinē: vrbeſqꝫ ſunt conditę: vita mitior: atqꝫ ocioſa proceſſit. Ita res tragicę longe ante comicas inuentę: qͣꝫuis retro priſca volentibus reperiatur Theſpis tragœdię primusinuētor:& comœdię veteris pater Eupolis cū Cratino: Ariſtophaneqꝫ eſſe credat̉. Homerꝰ tamen qui vere omnis poeticęlargiſſimus fons eſt: etiam his carminibus exēpla prębuit:& velut quadā ſuorū operū lege p̄ſcirpſit: qui iliadē inſtar tragœdię. odyſſeam ad imaginē comœdię feciſſe monſtratur. Nā poſt illius tale tantūqꝫ documentū ab ingenioſiſſimis imitatoribus:& digeſta ſunt in ordinē:& diuiſa ſunt ea q̄ etiā tū temere ſcribebant̉ adhuc īpolita: atqꝫ in ipſis rudimentishaud quaqͣꝫ: vt poſtea facta ſunt decora atqꝫ lenia: adeo vt ea propria de tragœdia dicēda ſunt. De titulo propoſiti oꝑis.ſiue inſtantis in alia tempora differamus:& de his fabulis iā loquamur: quas Terentius imitatus eſt. Poſtqͣꝫ demōſtrandę originis cauſa, de vtriuſqꝫ generis initio diximus: quod neceſſe eſt iā dicamus. Comœdia fere vetus: vt ipa quoqꝫ olimtragœdia ſimplex carmē: quemadmodū iā diximus fuit: quod chorus circa aras fumantes nūc ſpaciatus: nunc reuoluensgyros cū tibicine concinebant. Sed primo vna perſona ſubducta eſt cantoribus: quę reſpondens alternischoro locupletauit. variauitqꝫ rem muſicā: tū altera: tum tertia:& ad poſtremū creſcente numero per actores diuerſos: ꝑſonę palle: cothurni: ſocci:& cęteri ornatus: atqꝫ inſignia ſcænicorū reperta:& ad hoc vnicuiqꝫ ſuus habitus:& ad vltimūA 2
