Seite
Uita Zerentij qui primarum partium: qui ſecūdarū& tertiarum: quartiqꝫ loci: atqꝫ quintarū actores eſſent diſtributa:& diuiſa quing partita acta eſt tota fabula: quę tamen in ipſis ortus ſui velut quibuſdā incunabilis& vix dum incipiens dicta eſt archæa. Iccirco quia nobis parumper cognitis vitiis aut quia ineſt̓ in ea vtlut hi­ſtorica fides verę narrationis:& denominatio omnium de quibus libere deſcribebatur. Etenim per priſcos poerat nōb­penitus ficta argumenta: ſed rec geſtę a ciuibus palam: tum eorum: qui ſępe geſſerant nomine decantabantur. Ideo ipſa ſuo tꝑe moribꝰ multū profuit ciuitatis: cū vnuſquiſqꝫ caueret culpa ne ſpectaculo cęteris extitiſſet:& domeſtico probro. ged cum pocre abutillicentius ſtilo& paſſim lędere ex libidine cœpiſſent plures bonos. ne quiſquā in alterum carmē infa mie poneret. lata lege ſanxerunt. Et hinc deinde aliud genus fabulę ſatyra ſumpſit exordium: quę a ſatyris quos illotos ſemper: ac petulantes deos ſcimus eſſe vocitata eſt. Et ſi aliunde nomen praue putant alii: hęc quę ſatyra dicitur eſuſmodi fuit: vt in ea: qͣꝫuis duro:& veluti agreſti modo de vitiis ciuium: tamē ſine vllo proprii nominis titulo carmen eſſet. Quod item genus comœdię multis obfuit poetis quum in ſuſpitionē petentibus ciuibus veniſſent illorum facta reſcripſiſſe in ꝑ­ius: ac deformaſſe genus ſtilo carminis: quod primo Lucilius nouo conſcripſit modo: vt poeſim inde ſeciſſet.i. vnius car­minis plures libros: hoc igitur quod ſupradiximus malo coacti omittere ſatyram aliud genus carminis hoc eſt nouam comœdiā reperiere poetę: quę argumento cōmuni magis:& generaliter ad omnes homines ꝗ me diocribus fortunis agunt pertineret:& minus amaritudinis ſpectatoribus:& eadem opera multum delectationis affer­ret. Concinna argumento: conſuetudine congrua: vtilis ſententia: grata ſalibus: apta metro. Vt dicitur ſuperioribus. illę ſu is quęqꝫ celebrabantur actoribus: ita hęc Quum multorum an̄ hac tū poſtea præcipue Menan­dri Terentiiqꝫ eſt: de qua cum multa dicenda ſint ſat erit: tamen velut admonendi lectoris cauſa quid de arte comica ve­terum chartis continetur exponere. Comœdia vetus: vt ab initio chorus fuit: paulatimqꝫ perſonarum numero in quinqꝫ actus proceſſit: ita paulatim: velut attrito: atqꝫ extenuato choro ad nouam comœdiam ſic peruenit: vt in ea nō modo nō inducatur chorus: ſed ne locus quidem vllus iam relinquatur choro. Nam poſtqͣꝫ ocioſo tempore faſtidioſior ſpectator ef fectus eſt: tunc cum ad actores ab auctoribus fabula trāſibat: cum ſurgere:& adire cœpiſſet admonuit poetas primo ꝗ­dem choros locū eis relinquentes: vt Menander fecit hac de cauſa: non vt alii exiſtimant. Alii in proſcænio ne locum qui­dem reliquerunt: quod latini fecerunt Comici: vnde apud illos dirimere actus quinqꝫ partitos difficile eſt. Cum etiā grę ci prologos non habent more noſtrorum: quos latini habent. Deinde& deos argumentis nar randis machinatos. Cęteri latini inſtar gręcorum habent. Terentius non habet ad hoc proſtatica proſopa:& perſonas ex tra argumentum accerſitas non facile cęteri habent: quibus Terentius ſępe vtitur: vt per harum inductiones facile pateat argumentum. Veteres& ſi ipſi quoqꝫ in metris negligentius vſi ſunt iambici verſus duntaxat in ſecundo:& quarto loco: tamen a Terentio vincūtur reſolutione huius metri quantum cōminuti poteſt ad imaginem proſę orationis: tum perſo­ſonarum leges circa habitum. ętatem: officium: partes agendi nemo diligentius Terentio cuſtodiuit: quin etiam ſolus au ſus eſt in fictis argumentis: quum fidem veritatis aſſequeret̉: etiam contra pręſcripta comica meretrices interdū non ma­las introducere: quibus tamen cur bonę ſint:& voluptas per ipſum:& cauſa non deſit. hęc quum artificioſiſſima Teren tius fecerit: tum illud eſt admirandū. quod& morem retinuit: vt comœdiam ſcriberet:& temporauit affectum ne in tra gœdiam tranſiliret: quod cum alijs rebus minime obtētum.& a Plauto:& ab Aſranio:& Accio:& multis fere magnis comicis inuenimus: illud quoqꝫ in Terentianas virtutes mirabile: quod eius fabulę eo ſunt temperamenio: vt neqꝫ extu­meſcant ad tragicam celſitudinem: neqꝫ abiiciantur ad hyſtrionicam. Adde quod nihil abſtruſum ab eo ponitur: aut od ab hiſtoricis requirendū ſit: quod ſępius Plautus facit:& eo eſt obſcurior in pluribus locis. Adde quod argumenti ac ſti­li ita attente memor eſt: vt nuſqͣꝫ claudicarit aut errauerit: quę obeſſe potuerunt: tum quod media primis: atqꝫ poſfremis ita nexuit: vt nihil additum alteri: ſed aptum& ex ſe totum:& vno corpore videatur eſſe compoſitum. Illud quoqꝫ mi­rabile in eo primo: quod non ita miſcet perſonas quattuor: vt obſcura ſit earum diſtinctio. Et item quod nihil ad popu­ſum facit actorem: velut ex tragœdia loqui: quod vitium Plauti frequentiſſimum eſt: illud etiam inter cętera eius laude dignum videtur: quod locupletiora argumenta:& duplicibus negociis delegerit ad ſcribendū: nam excepta ęcyra: in qua ſcribit Pamphili amorem cęterę quinqꝫ binos adoleſcentulos habent: illud vero tenendum eſt ne latinos multa fabularum genera protuliſſe:& vt Togatas a Scænicis: atqꝫ argumentis latinis: prętextatas ad di gnitatem perſonarum tragicarum& latina hiſtoria. Attellanas a ciuitate campanię: vbi actitatę ſunt plurimę. Rhynto­nicas ab actoris nomine: Tabernarias ab humilitate argumenti:& ſtili: Mīmos ab diuturna imitatione vilium terum: & leuiū perſonarum Inter tragœdiam autem:& comœdiam: tum multa tum in primis hoc diſtat: ꝙ in comœdia medi ocres fortunę hominum: parui impetus: periculaqꝫ lętiqꝫ ſunt exitus actionum. At in tragœdia omnia contraria: ingētes perſonę: magni timores: exitus funeſti habentur:& illic turbulenta prima: tranquilla vltima. In tragœdia contrario ordi­neres aguntur: tum quod in tragœdia fugienda vita: in comœdia capeſſenda exprimitur. Poſtremo ꝙ omnis comœdia de fictis eſt argumentis. Tragœdia ſępe de hyſtoriaca fide petit̉. Latinę fabulę primo a Liuio Adronico ſcriptę ſunt ad cū ctas res: etiam cū recentius idem poeta& actor fabularum ſuarum fuiſſet. Comœdię autem motorię ſunt: aut ſtataria: aut mixtę. Motorię: turbulētę: d̓tatarię ꝗetiores: Mixtę ex vtroqꝫ actu conſiſtentes. Comœdia per qͣttuor partes diuidit: Prologum. Protheſim: Epithaſim: Cataſtrophen. Prologus eſt velut pręſatio quędam fabulę: in quo ſolo licet pręter ar­gumentum aliquid ad populum: vel ex poetę: vel ex ipſius fabulę: vel ex actoris cōmodo loqui. Protheſis primꝰ eſt act initiumqꝫ drāmatis. Epithaſis incrementum proceſſuſqꝫ turbarum: ac totius:(vt ita dixerim) modus erroris. Cataſtio­phę conuerſio rerum eſt ad iocūdos exitus patefacta cunctis cognitione geſtorum: Comœdia eſt fabula diureſa coſtitu­ta continens affectum ciuilium: ac priuatorum: qua diſcitur quid ſit in vita vtile: quid contra euitandū: hanc gręci ſic dif finiere Comœdiam eſſe Cicero ait imitationem vitę. ſpecult conſue tudini s: imaginem veritatis. Comœdię autem more antiqͦ dictę: quia in vicis huiuſmodi carmina initio agebantur apuo gręcos: vt in Italia compitalicis ludicris admixto pronunciationis modulo quo dū actus cōmutātur populus detineba­tur. Aut. hoc eſt ab actu vitę hominū: qui in vicis habitabant ob mediocritatē fortunari non in aulis regiis: vt ſunt perſonę tragicę. Cōmœdia vero quia poema ſub imitatione vitę aīqꝫ ſimilitudine compoſi­tum in geſtu:& pronunciatione conſiſtit. Comœdia apud gręcos dubiū eſt: quis inuenerit primus. apud latinos certū en­& comediam& tragœdiā:& Togatā primo Liuiū Andronicū reperiſſe: qui ait comœdiam eſſe quo tidianę vitę ſpecu­lum: nec iniuria. Nā vt intenti ſpeculo veritatis liniamenra facile per imagines colligimus: ita lectione comœdię imſfauone vite conſuetudiniſqꝫ nō ęgerrime animaduertimus. Huius aūt originis ratio ab exteris ciuitatibus. moribuſqꝫ prouerna Athenienſes nāqꝫ cuſtodientes elegantiam cum vellent male viuentes notare in vicos:& compita ex oībus locis lęui ala cres: quę veniebant: ibiqꝫ cū hominibus ſingulorū vitia publicabant: vnde nomen compoſitum: vt comœdia vocaretdi hęc aūt carmina primitus in pratis mollibus agebantur: nec deerant premia: quibus ad ſcribendū doctorū prouocaren ingenia: ſed& actoribus munera offerebant̉: quo libentius iocūdo vocis flexū ad dulcedinem cōmendationis vteremt Caper nāqꝫ pro dono is dabatur: quia vicibus noxiū animal habebatur a qͦ etiā tragœdię nomen exortum eſt. Nonnui autem ex amurca olei fæce: quę eſt humor aquatilis tragœdiam dici: vocariqꝫ maluerunt: qui Iudi quū per aitfices inſs norem liberi patris agerentur: etiam ipſi comœdiarū tragœdiarūqꝫ ſcriptores huius dei velut pręſins nomen coleſe vend