Terentij Vitatatiqͣꝫ cæperunt: cuius rei probabilis ratio extitit: Ita enim carmina inchoata pręferebantur: vt per ea laudes eius:& factaglorioſa celebrari proferriqꝫ conſtaret: tum paulatim fama huius artis increpuit. Theſpis aūt primus hęc ſcripta in omnium notitiam protulit. Poſtea æſchy lus ſecutus prioris exemplū publicauit: de quibus ita: Horatiꝰ in arte poetica loꝗturIgnotū tragicę genus inueniſſe camœnę. Dicitur& plauſtris vexiſſe poemata theſpis. Quę canerent agerentqꝫ perūcti fæcibus ora. Poſt hunc perſonę pallęqꝫ repertor honeſte æſchylus:& modicis intrauit pulpita tignis. Et docuit magnūqꝫ loqui nitiqꝫ cōthurno: Succeſſit vetus his comœdia non ſine multa. Laude. ſed iuuitium libertas excidit:& vim. Dignā lege fegi: ſex eſt accepta: choruſqꝫ. Turpiter ſubticuit ſublato iure nocendi. Nil intentatum noſtri liquere poeta. Nec minimūmeruere decus: veſtigia græca. Auſi deſerere:& celebrare domeſtica facta: vel qui prętextas: vel ꝗ docuere togatas. Fabuſa generale nomen eſt. eius duę primę partes ſunt tragœdia:& cœmedia. Si latina argumentatio ſit: prętex tata dicit̉. Comœdia aūt multas ſpeties habet: aut em̄ palliata eſt: aut togata: aut tabernaria. aut attellana: aut Mimmꝰ: aut Rhynthonica: aut planipedia. Planipedia aut dicta ob humilitatē argumenti eius: ac vilitatē actorū: qui non cothurno: aut ſoccovtuntur in ſcæna: aut pulpito: ſed plano pede: vel ideo ꝙ non ea negocia continet: quę perſonarū in turribus: aut in cœnaculis habitantiū ſunt. ſed in plano& humili loco: Perſonati primi egiſſe dicūtur comœdiā Cincius:& feliſcus. TragœdiāMinutius& Prothonius. Omniū aūt comœdiarū ſcripta ex quattuor rebus oīno ſumunt̉ nomine: loco: facto: euētu. Nomine: vt Phormio: æcyra: gurgulio: epidicus. Loco: vt andria: leucadia: brunduſina. Facto: vt eunuchus: aſinaria: captiui.Guentū: cōmorientes: crimen. heautontimorumenon Comœdiarū formę ſunt tres palliatę gręcū habitum referentes: qͣsnonnulli tabernarias vocant. Togatę iuxta formam perſonarum habitum togarū deſiderantes. Attellanę ſalibus:& iocis compoſitę: quæ in ſe non habent: niſi vetuſtam elegantiā. Comœdia aūt diuiditur in quattuor partes: Prologū: Protheſin: Epithaſin: Cataſtrophen. Prologus eſt prima dictio a gręcis dicta.i. antecedens veram fabulę compoſitionē elocutio eius ſpecies quattuor ſunt συστατκοσ Cōmendatitius quo fabula: vel poetacōmendatur Relatiuus quo aut aduerſario maiedicta: aut gratię populo referuntur Argumentatiuus fabulę argumentū exponens μίκτοσ Mixtus omnia hęc in ſe continens. Inter prologū:& prologiū quidā hoc intereſſe voluerunt: quia prologus eſt: vbi poeta excuſatur: aut fabula cōmendat̉. Prologiū autē eſt quū tantū deargumento deducitur. Protheſis eſt primus actus fabulę: quo pars argumenti explicat̉: pars reticetur ad populi expectationem tenendā. Epithaſis inuolutio argumenti: cuius elegantia cōnectitur. Cataſtrophe explicatio fabulę: per quā euentus eius approbatur. In pleriſqꝫ fabulis ipſarū nomina priora ponebant̉ quā poetarū: in non nullis poetarū: quā fabularū: cuius moris diuerſitatē antiquitas probat. Nā cū primū aliqui fabulas ederent ipſarū nomina pronūciabantur an̄qͣꝫPoetę pronunciaret̉: ne aliqua inuidia a ſcribendo deterreri poſſet. Cū autem per ęditionē multarum poetę iam eſſet auctoritas acquiſita: rurſus priora poetarū nomina pręferebant̉: vt per ipſorū vocabula: fabulis attentio acꝗreret̉. Actis duerſis ludis manifeſtū eſt inſcribi. Nam ludorū quattuor ſūt ſpecies: quos currules ędiles munere publico curant. Megalenſes magnis diis conſecrati quos gręci appellant. Funebres ad retinendū populū inſtituti: dū pōpa funeri decreta in honorem patricii viri plene inſtruit̉. Plebei qui pro ſalute plebis luduntur: apollinares apollini conſecrati. In ſcęna duę arę poni ſolebant dextera liberi: ſiniſtra eius dei: cui ludi fiebant. Vude Terentius in Andria ait. Ex araſume verbenas. Hinc Vlyſſem palliatum ſemper inducūt: ſiue ꝙ aliqn̄ inſaniā ſimulauit: quo tempore tectū ſe eē voluitne agnitus cogeret̉ in bella prodire: ſeu ob ſingularem ſapientiā qua tectus munitus quę plurimū ſotiis profuit: Huiꝰ em̄virtutis erat animi ſemper decipientis ingeniū. Non nulli Ithacę incolas ſicut locros palliatos fuiſſe cōmemorant. Achillis ſiue neoptholemi perſonę diademata habent: qͣꝫuis regalia ſcęptra nunqͣꝫ tenuerint: cuius argumenti probatio talis inducitur ꝙ nunqͣꝫ cū reliqua gręcie iuuentute ad gerenda cū troianis bella ſacramenta coniurationis inierūt: nec vnqͣꝫ ſubagamemnonis imperio fuerunt. Comicis ſenibus candidus veſtitꝰ inducitur: quod is antiquiſſimꝰ fuiſſe memorat̉. Adoleſcentulis diſcolor attribuit̉. Serui comici amictu exiguo cōteguntur: paupertatis antiquę gratia: vel qͦ expeditiores agāt.Paraſiti cū in tortis palliis veniunt: lęto veſtitus candidus: erumnoſo abſoletus: purpureus diuiti: pauperi phoniceꝰ dat̉Militi chlamis purpurea: puellę habitus peregrinus inducit̉: leno pallio varii coloris vtitur. Meretrici ob auaritiā luteumdatur. Syrmata dicta ſunt ab eo ꝙ trahūtur: quę res ob ſcęnicā luxuriā inſtituta eſt. Eadē in luctuoſis perſonis incuriamſui per negligentiā ſignificant. Aulea quoqꝫ in ſcęna in terra ſternunt̉: ꝙ pictus ornatus erat ex attalica regia romam vſqꝫperlatus eſt ꝓ quibus ſuppara ętas poſterior accœpit. Eſt aūt minutū velū quod populo obſiſtit: dū fabularū actus cōmutantur de vmbra hiſtriones pronunciabant. Cantica vero temperabant̉ modis non a poeta: ſed a perito artis muſicfactis. Neqꝫ em̄ oīa modis iſdē in vno cantico agebant̉: ſed ſępe mutatis: vt ſignificāt qui tres numeros in comœdiis ponunt: quę tres continent mutatos modos cantici illius: qui hmōi modos faciebant. Nomen in principio fabule:& ſcriptores:& actoris ſuperponebant: hmōi adeo carmina ad tibias fiebant: vt his auditis multi ex populo an̄ diſcerent qͣꝫ fabulam acti ſcœnici eſſent oīno ſpectatoribus ipſis antecedentes titulus pronunciaret̉ agebantur aūt tibis paribus: aut īparibus:& dextris: aut ſiniſtris. Dextrę autē tibię ſua grauitate ſeriem dictionēqꝫ comœdię pronunciabant. Siniſtrę:& ſarrane acuminis leuitate:& iocū in comœdia oſtendebant. Vbi aūt dextra& ſiniſtra acta fabula inſcribebat̉: mixtim ioci&grauitates denuncibantur. Poeta cū primum animū ad ſcribendū appulit. Comœdia andria cū palliata ſit fabula de loco nomen accœpit& a Menandro prius:& nunc ab ipſo Terentio: qui cū de Criſide loqueret̉ ſic ait. Hei vereor ne ꝗd andria apportet mali:& hoc cōmune vocabulum eſt:& in gręca:& in latina lingua: hęc maiori ex parte motoria eſt. Continetqꝫ actus amatorū adoleſcentiū ex partibus patrū priorū callidi ſerui: aſtutę ancillę: ſeruę ſenes: adoleſcentulę liberales.In hac primę partes ſenes Simonis ſunt: ſecūdę Daui: tertię Chremetis:& deinceps reliquorū: prologus in hac acer inductur:& in aduerſarios non mediocriter aſpernatur: ſed tamen id ſubtiliter ſit: vt omnia laceſſitus facere videatur ac dicere.hic protheſis ſubtilis: epithaſis tumultuoſa: caraſtrophe pene tragica:& tamen repente ex his turbis in tranꝗllum peruenit. Hęc prima acta eſt ludis megalen ſibus Marco fuluio ędilibus. M. glabrione. Qminutio Valerio currulibus: egeruntLAttilius latinus pręneſtinus:&. L. ambiuius turpio: modos fecit Flaccꝰ claudii tilius tibis paribꝰ dextris:& ſiniſtris:& eſt tota gręca: ędita. M. marcello:& Sulpitio conſulibus. pronunciataqꝫ eſt Andria Terentii ob incognitū adhuc nomopoetę:& minoris apud populum auctoritatis: ac meriti: Deuerbis auctenticis lepide diſtincta eſt:& ſucceſſu aſpecta ꝓſpero hortamento poetę fuit ad alias conſcribendas. Initium autē αροτατικοσπροσωποσ.i. aduentitiam perſonam recœpit Soſię propter euoluendam argumēti obſcuritatem: perſona autem protatica ea intelligitur quę ſemel inducta in principio fabulę in nullis deinceps fabulę partibus adhibetur. Adnotandum ſane puellarū liberaliū nullā orationem in proſcænio induci in comœdia palliata pręter inuocationem Iunouis lucinæ: quę& ipſa quoqꝫ poſt ſcęnā fieri ſolet