Queſtio. XIII. 16 ¶ Queſtio. xiij. Onſequēter conſiderandū ē de act. bus voluntatis qui ſūt ī comparatōe ad ea que ſunt ad finē: ⁊ ſunt tres: eligere: cōſentire: ⁊ vti: electionē āt p̄cedit conſilium. Prīo ergo cōſiderādū ē de electione. Scd̓o de cōſilio. Tertio de cō ſenſu. Quarto de vſu. ¶ Circa electionē querūtur ſex. Prīo cuiꝰ potētie ſit actꝰ: vtrū volūtatis vel rōnis. Se cūdo vtrū electio cōueniat brutis aīalibꝰ. Tertio vtrum electio ſit ſolū eoꝝ q̄ ſūt ad finē: vel etiā qn̄qꝫ finis. Quato vtrū electio ſit tm̄ eoꝝ q̄ ꝑ nos agunt̉. Quinto vtrum electio ſit ſolum poſſibilium. Sexto vtrum homo ex ne ceſſitate eligat vel libere. Ad primum ſic proceditur. Uidetur ꝙ electio n̄ ſit actꝰ volūtatis: ſꝫ rōnis electio.n. collationē quādā īportat qͣ vnū alteri p̄fert̉: ſꝫ cō ferre ē rōnis. ergo electio ē rōnis. ¶ Pͣ. Eiuſdē ē ſyllogiza re ⁊ cōcludere: ſyllogizare āt ī oꝑabilibꝰ ē rōnis: cū igit̉ electio ſit qͣſi cōcluſio ī oꝑabilibꝰ: vt dr̄ in. 7. ethi. vr̄ ꝙ ſit actꝰ rōnis. ¶ Pͣ. Ignorātia nō ꝑtinet ad volūtatē: ſꝫ ad viꝫ co gnitiuā: ē āt q̄dam ignorantia electionis: vt dr̄ in. 3º. ethic. ergo videt̉ ꝙ electio non ꝑtineat ad volūtatē: ſed ad rōnē ¶ Sꝫ ꝯͣ ē qd̓ ph̓s dicit in. 3º. ethi. ꝙ electio ē deſiderium eoꝝ q̄ ſūt ī nobis: deſideriū āt ē actꝰ volūtatis. gͦ ⁊ electio¶ Rn̄º. dd̓m: ꝙ ī noīe electionis īportat̉ aliꝗd ꝑtinēs ad rōnē ſiue ad intellectū: ⁊ aliquid ꝑtinēs ad volūtatem. dienī ph̓s in. 6. ethi. ꝙ electio ē appetitiuꝰ ītellectꝰ: vel appetitus ītellectiuus: qn̄cūqꝫ aūt duo concurrūt ad aliꝗd vnū cōſtituendum: vnum eorum eſt vt formale reſpectu alterius. vnde Grego. nicen. dicit: ꝙ electio neqꝫ eſt appetitꝰ ẜm ſeipſam neqꝫ cōſilium ſolū: ſed ex his aliqd̓ cōpoſituꝫ: ſicut.n. dicimꝰ aīal ex aīa ⁊ ex corpore cōpoſitū eē: neqꝫ ve ro corpus eē ẜm ſeipſuꝫ: neqꝫ aīaꝫ ſolā: ſꝫ vtrūqꝫ: ita ⁊ electionē. Eſt āt cōſiderādū in actibus aīe: ꝙ actus ꝗ ē eēntialiter vnius potētie vel habitus: recipit formā ⁊ ſpēm a ſuperiori potētia vel habitu: ẜm ꝙ ordinatur īferius a ſupe riori. ſi.n. aliꝗs actū fortitudinis exerceat ꝑꝑ dei amorem: actꝰ ꝗdē ille maliter ē fortitudinis: formal̓r v̓o charitatis. Manifeſtū ē āt ꝙ rō quodāmō volūtatē p̄cedit ⁊ ordinat actū eiꝰ: īqͣꝫtū.ſ. volūtas ī ſuū obiectū tēdit ẜꝫ ordinē rōis: eo ꝙ vis app̄hēſiua appetitiue ſuū ob̓m rep̄ſētat. ſic igitur ille actꝰ quo volūtas tēdit ī aliꝗd qd̓ ꝓponit̉ vt bonū: ex eo ꝙ ꝑ rōnē ē ordinatū ad finē: maliter ꝗdē ē volūtatis: forma liter āt rōnis: ī huiuſmōi āt ſub̓a actꝰ maliter ſe hꝫ ad ordinē ꝗ īponit̉ a ſuꝑiori potētia. ⁊ iō electio ſub̓aliter nō ē actꝰ rōnis: ſꝫ voluntatis. perficitur.n. electio ī motu quodā aīe ad bonū qd̓ eligit̉. vn̄ manifeſte actus ē appetitiue potentie. ¶ Ad pͥᵐ ergo dd̓m ꝙ electio īportat collationē qͣꝫdā p̄cedētē: nō ꝙ eēntial̓r ſit ipſa collatio. ¶ Ad 2ᵐ dd̓m: ꝙ cōcluſio ſyllogiſmi que ſit ī oꝑabilibus ad rōnē pertinet: ⁊ dr̄ ſnīa vel iudicium: quam ſequitur electio: ⁊ ob hoc ipſa cōcluſio ꝑtinere videt̉ ad electionē tāqͣꝫ ad ꝯn̄s. ¶ Ad 3º dd̓m: ꝙ ignorātia dicitur eē electionis: nō ꝙ ipſa electio ſit ſcīa: ſꝫ quia ignoratur quid ſit eligendum. Ad ſecūdū ſic ꝓcedit̉. Uidet̉ ꝙ electio brutis aīalibꝰ cōueniat. electio.n. ē appetitus aliquoꝝ ꝓpter finē: vt dr̄ ī. 3. ethi. ſꝫ bruta aīalia appetūt aliquid ꝓpter finē. agunt enim ꝑꝑ finē ⁊ ex appetitu. gͦ ī brutis aīalibꝰ ē electio. ¶ Pͣ. Ip̄ꝫ nomē electiōis ſignifica re videt̉ ꝙ aliꝗd pre alijs accipiat̉: ſꝫ bruta aīalia accipiūt aliꝗd pre alijs. ſic̄ manifeſte apparet ꝙ ouis vnā herbā co medit: aliā refutat. ergo in brutis aīalibus ē electio. ¶ Pͣ. Ut dr̄ ī. 6. ethi. Ad prudētiā pertinet ꝙ aliquis bn̄ eligat ea q̄ ſunt ad finē: ſed prudētia cōuenit brutis aīalibus. vn̄ dr̄ ī pͥncipio metaph̓. ꝙ prudētia ſūt ſine diſciplina q̄cunqꝫ ſonos audire non poſſibilia ſunt: vt apes. ⁊ hoc ēt ſēſui ma nifeſtū videt̉: apparēt enī mirabiles ſagacitates ī operibꝰ aīaliū: vt apū ⁊ araneaꝝ ⁊ canū: canis enī inſequēs ceruū ſi ad triuiū venerit: odoratu ꝗdē explorat an ceruus pͥma: vel ſecundam viam tranſiuerit: ꝙ ſi inuenerit non tranſiſſe iam ſecurus per tertiam viam incedit vt explorando quaſi vtēs ſyllogiſmo diuiſiuo: quo concludi poſſet ceruū per illam viam incedere: ex quo non incedit per alias duas: cū non ſint plures. ergo videtur ꝙ electio brutis animalibus conueniat. ¶ Sꝫ cōtra ē qd̓ Grego. nicenus dicit: ꝙ puri ⁊ irrōnalia volūtarie quideꝫ faciūt: non tamē eligentia. ergo ī brutis aīalibus non ē electio. ¶ Rn̄º. dd̓m ꝙ cum electio ſit p̄acceptio vnius reſpectu alterius: neceſſe eſt ꝙ electio ſit reſpectu pluriū qui eligi pn̄t. ⁊ ideo in his q̄ ſunt penitus determinata ad vnū: electio locuꝫ non habet. Eſt āt dr̄ia īter appetitum ſenſitiuuꝫ: ⁊ volūtatē. qꝛ vt ex p̄dictis pꝫ: appetitꝰ ſenſitiuus ē determinatꝰ ad vnum aliquid particulare ẜm ordinē naͣe: volūtas āt ē ẜm naͣe ordinē determinata ad vnū cōe qd̓ ē bonū: ſꝫ īdeterminate ſe hꝫ reſpectu particulariū bonorū. ⁊ iō ꝓprie voluntatis: ē eligere nō aūt appetitus ſenſitiui: ꝗ ſolus ē ī brutis aīalibꝰ. ⁊ ꝓpt̓ hoc brutis aīalibus electio nō conuenit. ¶ Ad pͥᵐ ergo dicēdū: ꝙ nō oīs appetitus alicuiꝰ ꝑꝑ finē vocat̉ electio: ſꝫ cū quadā diſcretione vnius ab altero: que locuꝫ hēre nō pōt niſi vbi appetitꝰ pōt ferri ad plura. ¶ Ad 2ᵐ dd̓m: ꝙ brutum aīal accipit vnū pre alio. qꝛ appetitus eius ē naturalit determinatus ad ipſum: vn̄ ſtatim quando ꝑ ſēſum vl̓ ꝑ imaginationē repreſentat̉ ſibi aliꝗd ad quod naturaliter īclinat̉: eius appetitus abſqꝫ electiōe mouet̉ ad ipſuꝫ. ſicut ēt abſqꝫ electione ignis mouet̉ ſurſum ⁊ nō deorſū. ¶ Ad 3ᵐ dd̓m: ꝙ ſicut dr̄ ī tertio phyſicorū. Motus ē actꝰ mobilis a mouēte. ⁊ iō virtus mouētis apparet ī motu mobi lis. ⁊ ꝑꝑ hoc in omnibus que mouētur a rōne apparet o. do rationis mouētis: lꝫ ipſa que a ratione mouētur rōnem non habeāt: ſic.n. ſagitta directe tendit ad ſignū ex motiōe ſagittantis. ac ſi ipſa rationem haberet dirigentem. ⁊ ideꝫ apparet in motibus horologiorum: ⁊ omniuꝫ īgeniorum hūanoruꝫ q̄ arte fiunt. Sicut aūt comparant̉ artificialia ad arteꝫ hūanā: ita comparantur omnia naturalia ad arteꝫ diuinā. ⁊ iō ordo apparet ī his q̄ mouentur ẜꝫ nam. ſicut ⁊ ī his q̄ mouent̉ ẜm arteꝫ. vt dr̄ ī. 2. phyſicoꝝ: ⁊ ex hoc cō tigit ꝙ ī oꝑibꝰ brutorū aīaliū apparent q̄dā ſagacitates inquantum hn̄t inclinationem nālcꝫ ad quoſdam ordinatiſſimos ꝓceſſus: vtpote a ſumma arte ordinatos: ⁊ ꝓpt̓ hoc etiam q̄dam animalia dicuntur prudentia vel ſagacia. non ꝙ ī eis ſit aliqua ratio vel electio: quod ex hoc apparet: ꝙ omnia que ſunt vnius nature ſimil̓r operantur. Ad tertium ſic ꝓcedit̉. Uidet̉ ꝙ electio n̄ ſit tantū eoꝝ q̄ ſunt ad finē. dicit.n. ph̓s in. 6. ethi. ꝙ electionem rectā facit virtus: q̄cūqꝫ āt illius gr̄a nata ſunt fieri nō ſunt v̓tutis: ſꝫ alteriꝰ potentie: illud aūt cuiꝰ gr̄a ſit aliꝗd ē finis. ergo electio ē finis. ¶ Pͣ. Electio īportat pacceptionē vnius reſpectu alterius. ſꝫ ſic̄ eoꝝ q̄ ſunt ad finē: vnū pōt paccipi alteri ita ēt diuerſorum finium. ergo electio pōt eē finis ſicut ⁊ illorū q̄ ſunt ad finē ¶ Sꝫ contra ē qd̓ ph̓s dicit ī.3. ethicorum: ꝙ voluntas ē finis: electio aūt eorum q̄ ſunt ad finē. ¶ Reſpondeo dicē dum: ꝙ ſicut iam dictum ē: electio cōſequitur ſētētiam vel iudicium: quod ē ſicut cōcluſio ſyllogiſmi operatiui. vnde illud cadit ſub electione quod ſe habet vt concluſio in ſyllogiſmo operabilium. finis autem in operabilibus ſe habet vt principium: ⁊ non vt concluſio. vt philoſophus dicit in. 2. phyſicorum. vnde finis inquantum eſt huiuſmodi non cadit ſub electione: ſed ſicut in ſpeculatiuis nihil ꝓhibet in quod eſt vnius demonſtrationis vel ſcientie principium eſſe concluſionem alterius demonſtrationis vl̓ ſciē tie: primum tamen principium indemonſtrabile non poteſt eſſe concluſio alicuius demonſtrationis vl̓ ſciētie: ita ēt contingit id quod eſt ī vna operatione vt finis ordinari ad aliquid vt ad finem: ⁊ hoc modo ſub electione cadit: ſicut in operatione medici ſanitas ſe habet vt finis: vnde hoc n̄ cadit ſub electione medici: ſed hoc ſupponit tanqͣꝫ principium: ſed ſanitas corporis ordinatur ad bonuꝫ anime: vn̄ apud eū qui hēt curam de aīe ſalute pōt ſub electiōe cadere eē ſanum vel eſſe infirmuꝫ. nā Apl̓s dicit. 2. ad Corī. 12 Cū āt īfirmor tunc fortior ſum ⁊ potens: ſed vltimꝰ finis nullo mō ſub electione cadit. ¶ Ad pͥᵐ gͦ dd̓m: ꝙ fines
