Queſtio. XXI.quedam res generate preter ordineꝫ naͣe: ea autem q̄ ſuntẜm artē ⁊ rōneꝫ imitant̉ ea q̄ ſunt ẜꝫ naꝫ. vt ibidē dr̄. ergoactus ex hoc ꝙ ē īordinatꝰ ⁊ malus nō hꝫ rōneꝫ peccati.¶ Pͣ. Peccatū vt dr̄ in ſcd̓o phy. accidit in na ⁊ arte: cū n̄ꝑuenit̉ ad finē intentū a naͣ vel arte: ſꝫ bonitas vel maliciaactus humani maxīe ꝯſiſtit in ītentiōe finis ⁊ eius ꝓſecutiōe. ergo vr̄ ꝙ malicia actꝰ nō īducat rōnē peccati. ¶ Pͣ.Si malicia actꝰ induceret rōneꝫ peccati ſeq̄ret̉ ꝙ vbicūqꝫeēt malū: ibi eēt peccatū: hoc āt ē falſuꝫ. nā pena lꝫ habeatrōneꝫ mali: nō tn̄ hēt rōnem peccati. nō ergo ex hoc ꝙ alꝗs actus ē malus hꝫ rōneꝫ peccati. ¶ Sed ꝯͣ bonitas actꝰhumani: vt ſupra oſtenſuꝫ ē principaliter dependet a legeeterna. ⁊ ꝑ ꝯſequens malicia eiꝰ ī hoc ꝯſiſtit ꝙ diſcordat alege eterna. ſꝫ hoc facit rōnem peccati. Dicit.n. Aug. 22. ꝯͣFauſtū. ꝙ pctm̄ eſt dcm̄ vel ſcm̄ vel ꝯcupitū ꝯͣ legeꝫ eternā. ergo actꝰ hūanꝰ ex hoc ꝙ eſt malus hēt rōneꝫ peccati.¶ Rn̄º dd̓ꝫ ꝙ malū ī plus ē qͣꝫ peccatū ſic̄ ⁊ bonū ī plusē qͣꝫ rectū. q̄libet.n. priuatio boni ī quocūqꝫ ꝯſtituit rationēmali: ſꝫ peccatū ꝓprie ꝯſiſtit ī actu ꝗ agit̉ ꝑꝑ finem aliqueꝫcuꝫ nō habeat debitū ordinē ad finem illū. debitus āt ordoad fineꝫ ẜm aliqͣꝫ regulā menſurat̉: q̄ ꝗdem regula ī his q̄ẜm nam agūt eſt ipſa v̓tus naͣe q̄ inclinat in talē finē. qn̄ ergo actus ꝓcedit a virtute naturali ẜm naturalem inclinationem in finem: tūc ſeruat̉ rectitudo ī actu: qꝛ medium nonexit ab extremis.ſ. actꝰ ab ordine actiui principij ad finem.qn̄ aūt a rectitudine tali actꝰ aliꝗs recedit. tunc incidit ratiopeccati. In his v̓o q̄ agunt̉ ꝑ volūtateꝫ regula ꝓxima eſtratio humana. regula aūt ſuprema eſt lex eterna. qn̄qꝫ ergo actꝰ hoīs ꝓcedit ī finē ẜm ordineꝫ rationis ⁊ legis eterne tūc actꝰ ē rectus: qn̄ aūt ab hac rectitudine obliqͣt̉. tuncdr̄ peccatū. Manifeſtū eſt āt ex p̄miſſis: ꝙ oīs actus volūtarius eſt malus ꝑ hoc ꝙ recedit ab ordīe rationis ⁊ legiseterne: ⁊ oīs actus bonus ꝯcordat rationi ⁊ legi eterne. vn̄ſequit̉ ꝙ actus humanus ex hoc qd̓ eſt bonus vel malushabeat rationē rectitudinis vel peccati. ¶ Ad primū ergodd̓m: ꝙ monſtra dicunt̉ eſſe peccata inqͣꝫtū ꝓducta ſuntex peccato ī actu nature exiſtente. ¶ Ad ſcd̓m dd̓ꝫ: ꝙ duplex eſt finis.ſ. vltimus ⁊ ꝓpinquus. In peccato āt nature deficit ꝗdeꝫ actus a fine vltimo ꝗ eſt ꝑfectio generati: n̄āt deficit a quocūqꝫ fine ꝓximo. oꝑat̉.n. na aliꝗd formando fimil̓r ī peccato volūtatis: ſemꝑ ē defectus ab vltimo fine inuēto. qꝛ nullus actus voluntatis malus eſt ordinabilisad beatitudinē q̄ eſt vltimus finis: lꝫ non deficiat ab aliquofine ꝓximo quem volūtas ītendit ⁊ ꝯſequit̉: vnde etiamcū ipſa intentio huius finis ordinet̉ ad finem vltimū in ipſaintentione huiuſmodi finis poteſt inueniri ratio rectitudīs⁊ peccati. ¶ Ad 3ᵐ dd̓m: ꝙ vnūqd̓qꝫ ordinat̉ ad finemꝑ actū ſuū: ⁊ ideo ratio peccati q̄ ꝯſiſtit in deuiatione ab ordine ad finem: ꝓprie ꝯſiſtit ī actu: ſꝫ pena reſpicit ꝑſonampeccantem: vt in primo dcm̄ eſt.Ad ſecundūſic ꝓcedit̉. Uidet̉ ꝙ actus humanus ex hoc ꝙ eſt bonus velmalus non hꝫ rationem laudabilis vel culpabilis. peccatū.n. ꝯtingit ī his q̄ agunt̉ a natura. vt dr̄ in. 2. phyſicoꝝ: ſedtamen ea q̄ ſunt naturalia non ſunt laudabilia nec culpabilia. vt dicit̉ in. 3. ethicorū. ergo actus humanus ex hoc ꝙ ēmalus vel peccatū. nō hꝫ rationē culpe: ⁊ per conſequēs.nec ex hoc ꝙ eſt bonus hꝫ rōnem laudabilis. ¶ Pͣ. Sicutꝯtingit peccatū in actibus moralibus ita ⁊ in actibus artisqꝛ vt dicit̉ in ſcd̓o phyſicoꝝ. Peccat grammaticus non recte ſcribēs. ⁊ medicus non recte dās potionem: ſꝫ non culpat̉ artifex ex hoc ꝙ aliꝗd malū facit. qꝛ ad induſtriā artificis pertinet ꝙ poſſit: ⁊ bonum opus facere ⁊ malum cūvoluerit. ergo videt̉ ꝙ ēt actus moralis ex hoc ꝙ ē malusnō hēat rōnē culpabilis. ¶ Pͣ. Dionyſiꝰ dicit. 4. capl̓o dedi. no. ꝙ malū ē īfirmū ⁊ īpotēs: ſꝫ īfirmitas vel īpotentiavel tollū vel diminuit rōnē culpe: nō ergo actꝰ hūanꝰ ē culpabilis ex hoc ꝙ ē malus. ¶ Sꝫ ꝯͣ ē qd̓ ph̓s dic̄: ꝙ laudabilia ſunt v̓tutū oꝑa: vituꝑabilia āt vel culpabilia oꝑa ꝯͣria:ſꝫ actꝰ boni ſunt actꝰ v̓tutis. ꝗa v̓tus ē q̄ bonū facit hn̄tem⁊ opꝰ eius bonū reddit: vt dr̄ in ſcd̓o ethycoꝝ: vn̄ actꝰ oppoſiti ſunt actꝰ mali. ergo actꝰ hūanꝰ ex hoc ꝙ ē bonꝰ velmalus hꝫ rōnē laudabilis vel culpabilis. ¶ Rn̄º dd̓m: ꝙſicut malū ē in plus qͣꝫ pctm̄: ita pctm̄ ē in plus qͣꝫ culpa: exhoc.n. dr̄ actꝰ culpabilis vel laudabilis ꝙ īputat̉ agēti: nihil.n. ē aliud laudari vel culpari qͣꝫ īputari alicui maliciā vlbonitatē ſui actꝰ. tūc.n. actꝰ īputat̉ agēti: qn̄ ē ī ptāte ipſiusita ꝙ hēat dn̄ium ſui actꝰ: hoc aūt ē ī oībꝰ actibꝰ volūtariis: qꝛ ꝑ volūtatē hō dn̄m ſui actꝰ hꝫ: vt ex ſupradictis pꝫvn̄ relinquit̉ ꝙ honū vel malū ī ſolis actibꝰ volūtarijs cōſtituit rōnē laudis vel culpe: ī ꝗbꝰ ē idē malū: peccatū ⁊ culpa. ¶ Ad primū ergo dd̓m: ꝙ actꝰ naͣles nō ſūt ī ptāte nalis agētis: cū naͣ ſit determinata ad vnū. ⁊ iō lꝫ ī actibꝰ naͣlibus ſit pctm̄: nō tn̄ ē ibi culpa. ¶ Ad ſcd̓m dd̓m: ꝙ rō aliſe hꝫ ī artificialibꝰ: ⁊ al̓r ī moralibꝰ. In artificialibꝰ.n. rō ordinat̉ ad finē particularē: qd̓ ē aliꝗd ꝑ rōnē excogitatū. Iumoralibꝰ āt ordinat̉ ad finē cōem totius humāe vite: finisāt particularis ordinat̉ ad finē cōem. Cū.n. pctm̄ ſit ꝑ d̓uiationē ab ordine ad finē: vt dcm̄ eſt: in actu artis ꝯtingit dupliciter eē peccatū. Uno mō ꝑ deuiationē a fine particulari ītēto ab artifice: ⁊ hoc peccatū erit ꝓpriū arti: puta ſi artifex ītendēs facere bonū opus: faciat malū: vel ītendēs maluꝫ faciat bonū. Alio mō ꝑ deuiationē a fine cōi. hūane vite. ⁊ hoc mō dicet̉ peccare: et ſi ītēdat facer̄ malū opꝰ: ⁊ faciat ꝑ hoc vt aliꝰ decipiat̉: ſꝫ hoc peccatū nō ē ꝓpriū artificis inqͣꝫtū artifex: ſꝫ inqͣꝫtū hō eſt: vn̄ ex primo peccato culpat̉ artifex inqͣꝫtū artifex: ſꝫ ex ſcd̓o culpat̉ hō inquātū hōSꝫ ī moralibꝰ vbi attēdit̉ ordo rōnis ad finē cōem hūanevite: ſꝑ peccatū ⁊ maluꝫ attēdit̉ ꝑ deuiationē ab ordine rōnis ad finē cōeꝫ humāe vite. ⁊ iō culpat̉ ex tali peccato hō⁊ inqͣꝫtū ē hō: ⁊ īquātū moralis ē: vn̄ ph̓s dicit ī. 6. ethicoruꝫ ꝙ ī arte volens peccās ē eligibilior circa prudētiā āt innus ſicut ⁊ ī v̓tutibꝰ moralibꝰ: quaꝝ prudētia ē directiua.¶ Ad 3ᵐ dd̓ꝫ ꝙ illa infirmitas q̄ eſt in malis voluntarijsſubiacet ptāti hoīs. ⁊ iō nec tollit nec diminuit rōnē culpe.Ad tertiūſic ꝓcedit̉. Un̄ ꝙ actus hūanus nōhabeat rōneꝫ meriti ⁊ demeriti ꝑꝑſuā bonitatē vel maliciā: meritū.n. ⁊ demeritū dr̄ ꝑ ordinēad retributiōeꝫ q̄ locū ſolū hꝫ ī his q̄ ad alteꝝ ſūt: ſꝫ nō oēsactꝰ hūani boni vel mali ſūt ad alteꝝ: ſꝫ ꝗdā ſunt ad ſeip̄m.ergo nō oīs actꝰ hūanꝰ bonꝰ vel malus hꝫ rōnē meriti vl̓demeriti. ¶ Pͣ. Nullus meret̉ penaꝫ vel p̄miū ex hoc ꝙdiſponit vel vult de eo cuiꝰ ē dn̄s: ſicut ſi hō deſtruat remſuā nō punit̉ ſic̄ ſi deſtrueret rē alteriꝰ: ſꝫ hō eſt dn̄s ſuoꝝactuū: ergo ex hoc ꝙ bn̄ vel male diſponit de ſuo actu nonmeret̉ penā vel p̄miū. ¶ Pͣ. Ex hoc ꝙ aliꝗs ſibiipſi acrit bonuꝫ nō meret̉ vt ei hn̄ faciat ab alio. ⁊ eadē rō eſt demalis: ſꝫ ipſe actꝰ bonꝰ eſt quoddā bonū ⁊ ꝑfectio agentisactꝰ aūt īordinatꝰ eſt quoddā malū ipſius. nō ergo ex hocꝙ hō fac̄ malū actū vel bonū meret̉ vel demeret̉. ¶ Sꝫꝯͣ eſt qd̓ dr̄ Eſaie. 3. Dicite iuſto qm̄ bn̄ qm̄ fructū adīuētionū ſuaꝝ comedet ve īpio ī maluꝫ: retributio.n. manuūeius fiet ei. ¶ Rnº dd̓ꝫ ꝙ meritū ⁊ demeritū dn̄r ī ordine ad retributionē q̄ ſit ẜm iuſtitiā: retributio āt ẜm iuſtitiāſit alicui ex eo ꝙ agit ī ꝓfectuꝫ vel nocumentuꝫ alterius.¶ Eſt āt ꝯſiderādū ꝙ vnuſqͥſqꝫ ī aliqͣ ſocietate viuens eſtaliquo mō pars ⁊ membꝝ totius ſocietatis. qͣcunqꝫ ergoagit aliꝗd in bonuꝫ vel maluꝫ alicuiꝰ ī ſocietate exn̄tis hocredundat in totā ſocietateꝫ: ſicut qui ledit manuꝫ per conſequens ſedit hoīem. Cuꝫ ergo aliꝗs agat in bonuꝫ vl̓ malūalterius ſingularis ꝑſone: cadit ibi dupl̓r rō meriti vel demeriti. Uno mō ẜꝫ ꝙ debet̉ ei retributio a ſingulari ꝑſona: quā iuuat vel offendit. Alio mō ẜꝫ ꝙ debet ei retributio a toto collegio. Qn̄ v̓o aliꝗs ordinat actū ſuuꝫ directe ībonuꝫ vl̓ maluꝫ totiꝰ collegij: debet̉ ei retributio: primo ꝙdeꝫ ⁊ principal̓r a toto collegio: ſcd̓ario v̓o ab oībus collegij partibꝰ. cuꝫ v̓o aliꝗs agit qd̓ in bonuꝫ ꝓpriuꝫ vl̓ maluꝫvergit. etiam debetur ei retributio. inquantum etiam hocvergit in commune ẜm ꝙ ipſe eſt pars collegij: lꝫ nō debeatur ei retributio inquātuꝫ eſt bonuꝫ vel maluꝫ ſingularis ꝑſone q̄ eſt eadē agenti niſi forte a ſeipſo ẜm quādā ſimilitudinē: ꝓut eſt iuſtitia hominis ad ſeip̄m. Sic igr̄ pꝫ ꝙ actusbonus vel malus hꝫ rōnem laudabilis vel culpabilis ẜmꝙ eſt in poteſtate voluntatis: rōneꝫ v̓o rectitudinis ⁊ pec