Seite
ORATIO ſionen doctorum atqꝫ prudentum. Quid em̄ eſt maius qͣꝫ quū tanta ſit inter oratores bonos diſſimili­tudo: iudicare quæ ſit optima ſpecies& quaſi figura dicēdi. Quod qm̄ me ſæpius rogas: aggrediat: nō tā perficiēdi ſpe qͣꝫ experiūdi voluntate. Malo em̄ quū ſtudio tuo ſim obſecutus: deſiderari a te prudē tiā meā qͣꝫ ſi id nō fecerim beniuolētiā: Queris igit̉ id qd̓ iā ſæpiꝰ: qd̓ eloquētiæ genꝰ probē maxīe & quale mihi videat̉ illud quo nihil addi poſſit: quod ego ſummū& perfectiſſimū iudicē. In quo ve­reor ne ſi id qd̓ vis effecero: eūqꝫ oratorē quē queris expreſſero: tarde ſtudia multoꝝ: qui deſperati­ondebilitati experiri volēt: quod ſe aſſequi poſſe diffidāt. Sed par eſt oīs oīa experiri: ꝗ res magnas & magnoꝑe expetēdas cōcupiuerūt. Quod ſi quē aūt natura ſua: aut illa preſtātis ingenii vis forte de­ficiet: aut minus inſtructus erit magnarū artiū diſciplinis: teneat tn̄ eū curſum quē poterit: prima em̄ ſe quentē honeſtū eſt in ſecūdis terciiſqꝫ cōſiſtere. An in poetis Homero ſoli locus eſt(vt de græcꝭ loqͣr) aut Archilocho: aut Sophocli: aut Pindaro. ſed hoꝝ in ſecūdis vel etiā infra ſecūdos. Nec vere Ariſto­in phia doterruit aſcribēdo amplitudo Platōnis: nec ipſe ariſtoteles admirabili quadā ſcientia& copia cæteroꝝ ſtudia reſtrinxit: nec ſolū ab optimis ſtudiis excellētes viri deterriti nō ſunt: ſed ne opifices ꝙ dem ſe artibus ſuis remouerūt: qui aūt Hyaliſi(quē Rhodi vidimus) nō potuerūt: aut Co Veneris pulchritudinē imitari: nec ſimulacro iouis olympi: aut Dotyphori ſtatua deterriti: reliqui minus exꝑ ti ſunt quid efficere aut quo progredi poſſent. Quoꝝ tanta multitudo fuit: tāta in ſuo cuiuſqꝫ genere laus& quū ſummā miremur: inferiora tn̄ probaremus. In oratoribꝰ vero græcis quidē admirabile eſt quantū inter oīs vnus excellat: attn̄ quū eſſet Demoſthenes: multi oratores magni& clari fuerūt& an tea fuerāt nec poſtea defecerūt: Quare nō eſt cur eoꝝ ꝗ ſe ſtudio eloquētie dediderūt: ſpes infringatur aut langueſcat induſtria. Nā neqꝫ illud ipſum quod eſt optimū deſperandū eſt:& in preſentibus rebus magna ſunt ea quæ ſunt optimis proxima: Atqꝫ ego in ſummo oratore fingēdo talē informabo: qua­lis fortaſſe nemo fuit. Nō em̄ quero quis fuerit: ſed quid ſit illud quo nihil poſſit eſſe preſtātius: quod in perpetuitate dicēdi nō ſæpe atqꝫ haud ſcio: an vnqͣꝫ in aliqua aūt parte eluceat aliqn̄. Idē apud alios denſius: apud alios fortaſſe rarius Sed ego ſic ſtatuo nihil eſſe in vllo gn̄e tā pulchrū quo nō pulchri­id ſit vnde illud: vt ex ore aliquo quaſi& imago exprimat̉: qd̓ neqꝫ oculis: neqꝫ auribus neqꝫ vllo ſen­ſu percipi poteſt: cogitatione tm̄& mente cōplectimur. Itaqꝫ& Phydiæ ſimulacris: quibus nihil in illo genere perfectius vidimus:& his picturis(quas nominaui.) cogitari tn̄ poſſumus pulchriora. Nec ve­ro ille artifex quū faceret iouis formā: vt Mineruæ: cōtemplabat alique ē quo ſimilitudinē duceret: ipſius in mēte inſidebat ſpecies pulchritudinis eximia quedā: quā intuēs: in eaqꝫ defixus: ad illius ſil̓r tudinē artē& manū dirigebat. Vt igit̉ in formis& figuris eſt aliquid perfectū& excellēs: cuius ad ex­cogitatā ſpeciē imitādo referūt̉ ea quæ ſub oculos ipſa nō cadūt: ſic perfecte eloquētie ſpeciē animo videmus: effigiē auribus querimus. Has reꝝ formas appellat ideas ille nō intelligēdi ſolū: ſed etiā di­cēdi grauiſſimus auctor Plato: eaſqꝫ gigni negat:& ait ſemper eſſe: ac ratiōe& telligātia cōtineri: cæte ra noſci: occidere: fluere: labi: nec diutius eſſe vno eodē ſtatu. Quicquid eſt igit̉ de quo ratione& via diſputet̉. i. ad vltimā ſui generis formā ſpeciēqꝫ redigendū. Ac video hāc primā ingreſſionē meā non ex oratoris diſputationibus ductā: ſed ē media phia repetitā:& eā quidē tū antiqua: quū ſubobſcurā aut reprehenſionis aliquid: aut certe admiratiōis habiturā. Nā aut mirabunt̉. quid hæc pertineant ad ea quæ querimus: quibus ſatiſfaciet res ipſa cognita& nō ſine cauſa alte repetita videat̉: aut reprehen dāt ꝙ inuſitatas vias indigamus. tritas relinquamus. Ego aūt& me ſæpe noua videri dicere intelligo quū peruetera dicā. ſed inaudita pleriſqꝫ& fateor me oratorē ſi modo ſim: aut etiā quicquid ſim: non ex rhetoꝝ officinis: ſed ex academia ſpaciis extitiſſe: Illa em̄ ſunt curricula multipliciū variorūqꝫ ſermo nū: in quibus Platonis primū ſunt impreſſa veſtigia: ſed& huius& alioꝝ philoſophoꝝ diſputationi­bus& exagitatus maxime orator eſt& adiutus. Oīs em̄ vbertas& quaſi ſilua dicēdi ducta ab illis eſt: nec ſatis tn̄ inſtructa ad forenſes cauſas: quas vt illi ipſe dicere ſolebant agreſtioribus muſis reliquerūt ſic eloquētra hec forenſis ſpreta a phis:& repudiata: multis quidē illa adiumentis magniſqꝫ caruit: ſed tn̄ ornata verbis atqꝫ ſententiis iactationē habuit in populo: nec paucoꝝ iudiciū reprehenſionēqꝫ perti­muit. Ita& doctis eloquētia popularis& diſertis elegas doctrina defuit. Poſitū ſit igit̉ imprimis qd̓ poſt magis intelligit̉ ſine phia nō poſſe effici quē querimus eloquentē. Nō vt in ea tn̄ oīa ſint: ſꝫ vt ad iuuet vt paleſtra hyſtrionē. Parua em̄ magnis ſæpe rectiſſime cōferunt̉. Nā nec latius neqꝫ copioſiꝰ de magnis variiſqꝫ rebus ſine phia poteſt quiſqͣꝫ dicere: ſi quid etiā a Phædro Platōnis hoc Pericē preſt tiſſe cæteris dicat oratoribus Socrates: ꝙ is anaxagore phyſici fuerit auditor a quo cenſet eū quū alia præclara quedā& magnifica didiciſſet: vberē& ſecundū fuiſſe: gnarūqꝫ: qd̓ eſt eloquētia maximū qui bus oratoris modis: queqꝫ aīoꝝ ꝑtes pellerent̉ qd̓ idē de Demoſthene exiſtimari poteſt: cuiꝰ ex epiſto lis intelligi licet: qͣꝫ frequēs fuerit Platōnis auditor. Nec vero ſine phorū diſciplina genus& ſpecie cu iuſqꝫ rei cernere nequā diffiniendo explicare: nec tribuere in partes poſſumus: nec iudicare quæ vera: quæ falſa ſint neqꝫ cernere cōſequentia: repugnantia videre: ambigua diſtinguere. Quid dicā de natu­ra rerū cuius cognitio magnā oratoris ſuppeditat copiā: de vita: de officiis: de virtute: de moribꝰ ſine multarū rerū diſciplina: aut dici: aut intelligi poſſe. Ad has tot tantaſqꝫ res adhibenda ſunt ornamēta innumerabilia: quæ ſola tū quidē tradebant̉ ab his qui dicendi numerabantur magiſtri. Quo fit vt ve rā illā& abſolutā eloquētiā nemo cōſequat̉: ꝙ alia intelligēdi: alia dicēdi diſciplina eſt:& ab alijs rerum ab alijs verboꝝ doctrina queritur. Itaqꝫ. M. Antonius cui vel primas eloquentiæ partes patrum no­ſtrorum tribuebat ætas: vir natura peracutus:& prudens in eo libro quē vnum reliquit diſertos ait ſe vidiſſe multos: eloquentem omnino neminem. Inſidebat videlicet in eius mente ſpecies eloquentiæ quam cernebat animo: re ipſa non videbat. Vir autem acerrimo ingenio ſic enim fuit multa& in ſe & in alijs deſiderans: neminem plane qui recte appellari eloquens poſſet videat. Quod ſi ille nec le