Seite
LIBER caſu quū aut ageret̉ aliquid quod proferendū non eſſet. aut diceret̉. In hoc genere etiā illa in Palamo dē ē cōiecta ſuſpitionū ꝓditiōis multitudo. Quod genus refutare interdū veritas vix poteſt. Huiꝰ etiā & generis fama vulgi qd̓dā ml̓titudinis teſtimoniū. Quæ aūt virtute fidē faciūt ea bipartita ſunt ex qui bus alterū natura valet: alteꝝ induſtria. Deoꝝ em̄ virtus natura excellit. hoīm aūt induſtria diuina hæc ſe re ſunt teſtimonia. primū or̄onis. Oracula em̄ ex eoipſo appellata ſunt: qd̓ eſt in iis deoꝝ or̄o deinde re­in quibus ſunt quaſi quædā opera diuina. Primū ipſe mūdus eiuſqꝫ oīs ordo& ornatus: deinceps aerū volatus auiū atqꝫ cātus: deinde eiuſdē aeris ſonitus& ardores multarūqꝫ reꝝ in terra portenta: atqꝫ etiā ꝑ exta inuēta p̄ſenſio. A dormientibus quoqꝫ multa ſignificata viſis: quibus ex locis ſumi interdū ſolēt ad fidē faciendā teſtimonia deoꝝ. In homine virtutis opinio valet plurimū. Opinio aūt eſt non modo eos virtutē habere qui habēt. ſed eos etiā qui habere videant̉. Itaqꝫ quos ingenio: quos ſtudio: quos doctrina p̄ditos videt: quoꝝqꝫ vitā cōſtante& ꝓbatā: vt Catonis: Lali: Scipionis: aliorūqꝫ pluriū vidē tur eis eſſe quales ſeipſi velint. Nō ſolū eos cenſent tales eſſe qui in honoribus populi reqꝫ pu. verſant̉: ſed ēt oratores& philoſophos& poetas& hiſtoricos: ex quoꝝ& dictis& ſcriptis ſæpe auctoritas pe­tit̉ ad faciendā fidē. Expoſitis oībus argumētandi locis: illud primū intelligendū eſt: nec vllā eſſe diſpu­tationē in qua nō aliquis locus incurrat. nec fere oēs locos incidere in oēm quæſtionē: ſed quibuſdaꝫ q̄ ſtionibus alios: quibuſdā alios eſſe aptiores locos. Quæſtionū duo ſunt genera: alterū infinitū: alteruꝫ definitū. Definitū eſt qd̓ hypotheſin græci: nos cauſā. Infinitū qd̓ theſin illi appellant nos propoſitū poſ ſumus nominare. Cauſa certis perſonis: locis: tēporibus: actionibus: negotijs cernitur: aut in oībus: aut in pleriſqꝫ eorū. Propoſitū aūt in aliquo eoꝝ: aut in pluribus: nec tamē in maximis. Itaqꝫ propoſitū eſt pars cauſe ſi quæſtio eaꝝ: aliqua de re eſt: quibus cauſæ cōtinent̉: aut vna. aut pluribus: aut nonnūqͣꝫ omī bus. Quæſtionū aūt quacunqꝫ de re ſint duo ſunt genera: vnū cognitionis: alterū actionis. Cognitionis ſunt bæ quarū finis eſt ſciētia: vt ſi quærat̉: natura ne ius profecto ſit: an ab aliqua quaſi cōtradictiōe ho­minū& pactione: Actiones aūt huiuſmodi exempla ſunt: ſit ne ſapientis ad reꝑ accedere: Cognitionis quæſtiones tripartita ſunt: quū an ſit: aut quid ſit: aut quale ſit quæritur. Horū primū cōiectura: ſecūdū diffinitione: terciū iuris& iniuria diſtinctione explicat̉. Cōiecture ratio in quatuor partes diſtributa eſt Quarū eſt vna quū quærit̉: ſit ne aliquid. Altera vnde ortū ſit. Tercia quæ id cauſa effecerit. Quarta in qͣ de mutatione rei quærit̉: ſit nec ne: vt quidā honeſtū ſit:& quid equū: Reuera an hæc tantū in opinio ne ſint. Vnde aūt ſit ortū: vt quū quærit̉ natura an doctrina poſſit effici virtus. Cauſa aūt efficiēs ſic. vt quū quærit̉. quibus rebus eloquētia efficiat̉. De cōmutatione aūt ſic: poſſit ne loquētia cōmutatione aliqua in infātiā cōuerti: Quū aūt quid ſit quærit̉: notio explicāda eſt& proprietas& diuiſio& par­græci vocāt. Notio titio. Hæc em̄ ſunt diffinitiōi attributa. Additur etiā deſcriptio: quā ſic quæritur. Sit ne id equū ꝙ ei qui plus poteſt vtile eſt. Proprietas ſic: In homine ne ſolū cadat: an etiā in beluas egritudo: Diuiſio:& eodē modo partitio ſi. Tria ne genera bonorū ſit: Deſcriptio: qͣ­lis ſit auarus: qualis aſſentator: cæteraqꝫ eiuſdē generis in quibus natura:& vita deſcribit̉. Quū aūt quærit̉ quale quid ſit: aut ſimpliciter q̄ritur aūt cōparate. Simpliciter expetēda ne ſit gloria. Cōparate p̄ponēda ne ſit diuitis gloria. Simpliciū tria genera ſunt: de expetēdo fugiēdoqꝫ: de æquo& iniquo de honeſto& turpi: Coꝑationū aūt duo. Vnū de eodē& alio. Et alteꝝ de maiore& minore: De expe­tēdo& fugiēdo huiuſmodi. Si expetēda diuitia: ſi fugiēda pauptas. De æquo& iniquo: æquū ne ſit vlciſci a quocūqꝫ iniuriā acceperis: De honeſto& turpi. hoeſtū ne ſit ꝓ patria mori. Ex altero āt gene­re qd̓ erat biptitū. vnū eſt de eodē& alio: vt ſi quærat̉ quid inter amicū interſit& aſſentatorē: regem & tyrannū: alterū de maiore& minore: vt ſi quærat̉: eloquētia ne pluris ſit: an iuris ciuilis ſciētia: De cognitiōis q̄ſtionibus hactenus. Actionis quæſtiones reliquæ ſunt. quarū duo ſunt genera vnū ad officiū alterū ad motū animi vel gignenduꝫ vel ſedandū: planeue tollendū. Ad officiū ſic quum qua rit̉: ſuſcipiēdi ne ſunt liberi. Ad mouēdos animos: quū fiunt cohortatiōes ad defendēdā rempub. ad gloriā& ad laudē. Quo ex genere quærela incitatiōes: miſeratiōeſqꝫ flebiles. Rurſuſqꝫ or̄o tū iracundi am reſtringēs: tū metū eripies: tum exultantē lætitiā cōprimens: tū egritudinē abſtergens: hæc quum in propoſitis quæſtionibus genera ſint eadē in cauſas trāſferunt̉. Loci aūt qui ad quaſqꝫ quæſtiones accōmodati ſunt: deinceps ſunt vidēdi. Oēs quidē illi(quos ſupradiximus) ad pleraſqꝫ ſūt: ſed alij ad alias(vt dixi) aptiotes. Ad coniecturā igit̉ maxime apta: quæ ex cauſis: quæ ex effectis: quæ ex cōſu­ctis ſumi pn̄t. Ad diffinitionē aūt pertinet ratio& ſcientia diffiniēdi. Atqꝫ huic generi finitimū eſt illd̓ quod appellari de eodē& altero diximus: quod genus forma quædā diffinitionis eſt. Si em̄ quærat idē ne pertinatia& perſeuerātia diffinitionibus iudicādum eſt: Loci aūt cōuenient in eius generis q̄ ſtionem: cōſequētes antecedentes: repungnātes adiūctis etiā duobus his qui ſumunt̉ ex cauſis& et­fectis. Nā& hanc rē illa ſequit̉: hāc aūt non ſequit̉: aut ſi hanc res illa antecedit: hanc nō antecedit: au­ſi huic repugnat: illi nō repugnat: aut ſi huic rei: hæc illius alia cauſa eſt: aut ſi ex alio hoc: ex alio illud et­fectū eſt: ex quouis horū id de quo quærit̉: idem ne an aliud ſit inueniri poteſt. Ad terciū genus quæ ſtionis in quo quale ſit quærit̉: in cōparatiōe ea cadunt quæ paulo ante in cōparatiōis loco enumerata ſunt: In illud aūt genus in quo de expetendo fugiendoqꝫ quærit̉: adhibent̉ ea quæ ſunt: aut animi aūt corporis: aut externa cōmoda vel incōmoda. Iteqꝫ quum de honeſto turpiqꝫ quæritur: ad animi bo­na vel mala oīs dirigenda eſt oratio. Quū aūt de æquo& iniquo diſſerit̉: æquitatis loci colligunt̉: bi cernunt̉ bipartito natura& inſtituto. Natura ꝑtes habet duas: tuitionē ſui:& vlciſcendi vim. Inſtituto aūt equitatis tripartita eſt: vna par legitima eſt: altera conueniēs: tercia moris vetuſtate firmata. Atqꝫ et